Droga do natury

LEKI ROŚLINNE (FITOTERAPIA)

Wśród roślin leczniczych mających zastosowanie w leczeniu przewlekłego zapalenia zatok można wyróżnić te, które wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne, antybakteryjne, sekretolityczne, rozkurczające na oskrzela, obkurczające naczynia krwionośne, powlekające i antyoksydacyjne. Natomiast, do głównych składników odpowiedzialnych za to działanie należą związki fenolowe, a wśród nich flawonoidy (w tym antocyjany, flawony i flawonole), taniny (i inne garbniki) i lignany. Wykazują one między innymi działanie antybakteryjne, przeciwzapalne i antyoksydacyjne. ²²

• Żeniszek (ageratum conyzoides) – niewielka roślina należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae) i występująca m.in. w krajach południowo-wschodniej Azji i Ameryki Środkowej. Według doniesień ludowych wykazuje działanie usuwające toksyny i hamuje krwawienia. Natomiast, według literatury naukowej działa przeciwzapalnie, przeciwalergicznie i przeciw-obrzękowo. Ponadto, powoduje rozrzedzanie zalegającej w zatokach i jamie nosowej wydzieliny, co ułatwia jej usuwanie. Zmniejsza również objawy alergicznego nieżytu nosa. Za działanie lecznicze odpowiada zawarty w liściach, łodydze i kwiatach olejek eteryczny, który zawiera eugenol, g-kadinen, kariofilen, ageratokromen, demetoksy-ageratokromen. Natomiast, w liściach zawarta jest kwercetyna, kemferol, kwas fumarowy i kwas kawowy oraz stygmast-7-en-3-ol. Zaleca się inhalację olejkiem eterycznym lub stosowanie świeżego soku (np. sporządzonego z 30-35 g świeżego ziela). Można również wymieszać sproszkowane ziele (15-30 g) w 200 ml czystej wody pijąc taki napój 2 razy na dzień przed posiłkami przez okres 2 tygodni. Można również wkraplać do nosa świeży sok 2-3 razy dziennie, jest to skuteczna metoda, jednakże powoduje u dyskomfort w postaci uczucia pieczenia. Inną metodą jest inhalacja podczas gotowania świeżego ziela. ³
• Rzepień pospolity (Xanthium strumarium) – jest to jednoroczna roślina należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae). Wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwbakteryjnie i przeciwzapalne. Za właściwości lecznicze odpowiadają tłuszcze, alkaloidy, jod i saponiny. Rzepień pospolity jest mniej drażniący od żeniszka. Rośliny tej nie należy spożywać doustnie, ponieważ jest trująca. Ponadto, podczas stosowania rzepienia nie należy spożywać wieprzowiny, ze względu na możliwość pojawienia się wysypki. Wchodzi w skład mieszanki ziołowej na zapalenie zatok zawierającej: ziele żeniszka (30g), wiciokrzew przewiercień (20g) i owoc rzepienia (12g). Składniki te wsypuje się do garnka zawierające 4 szklanki wody, a następnie gotuje się do zagęszczenia całości. Taki odwar należy pić 2-3 razy dziennie przez okres 5-7 dni. ³
• Dziki migdał (Prunus scoparia, syn. Amygdalus scoparia) – krzew z rodziny różowatych (Rosaceae), występujący na terenie Azji Mniejszej i na Bliskim Wschodzie, stosowany jest owoc w postaci odwaru. ²²
• Lawenda francuska (Lavandula stoechas) – półkrzew należący do rodziny wargowych/jasnotowatych (Labiatae, Labiatae). Stosowane jest ziele w postaci odwaru. Zawarte w niej karwon i kamfora wykazują umiarkowane działanie antybakteryjne wobec patogenów najczęściej wywołujących bakteryjne przewlekłe zapalenie zatok (Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis i Pseudomonas aeruginosa). Wartości MIC mieściły się w zakresie 310–1250 μg/ml. Ponadto, olejek lawendowy w stężeniu 0,2% wzmaga ruch rzęsek nabłonka migawkowego wzmagając usuwanie wydzieliny. Podobne działanie wykazuje mięta zielona (Mentha spicata) i olejek miętowy. ^22,29,31
• Ogórecznik lekarski (Borago officinalis) – roślina jednoroczna należąca do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Stosowany jest kwiat w postaci odwaru. ²²
• Stulicha psia (Descurainia Sophia) – gatunek z rodziny kapustowatych (Cruciferae) obecny w Europie. Stosowany jest owoc w postaci odwaru. ²²
• Pelargonia afrykańska (Pelargonium sidoides) – roślina należąca do rodziny bodziszkowatych (Geraniaceae) występująca naturalnie na terenie południowej Afryki. Według doniesień naukowych korzeń pelargonii afrykańskiej wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe (w tym antybakteryjne lepsze od amoksycyliny) i immunomodulujące – hamuje nieżyt nosa, ból i ucisk twarzy, upośledzenie węchu, obrzęk błony śluzowej i śluzowo-ropną wydzielinę w ostrym bakteryjnym zapaleniu zatok. Z tego względu wskazany jest również w leczeniu bakteryjnego przewlekłego zapalenia zatok z tendencją do pogorszenia stanu pacjenta. ²⁴
• Lepiężnik różowy (Petasites hybridus) – gatunek rośliny należącej do rodziny astrowatych (Asteraceae), pospolity w Polsce, gdzie występuje w wilgotnych miejscach. Według doniesień naukowych wykazuje podobną skuteczność w leczeniu alergicznego nieżytu nosa co niesedatywne leki przeciwhistaminowe. Ponadto, ułatwia oddychanie i łagodzi kaszel.²⁵
• Rumianek pospolity (Matricaria recutita) – jednoroczna roślina z rodziny astrowatych (Asteraceae), znana ze swoich właściwości przeciwzapalnych i antyalergicznych. W badaniu w którym u pacjentów stosowano izotoniczny spray z wody morskiej zawierający ekstrakt z rumianku wykazano jego skuteczność w leczeniu alergicznego nieżytu nosa. W fitoterapii stosowany jest kwiat w postaci odwaru. ^22,30
• Eukaliptus gałkowy (Eucalyptus globulus) – drzewo należące do rodziny mirtowatych (Myrtaceae) znane ze swoich właściwości antybakteryjnych, przeciwwirusowych, przeciwzapalnych i udrażniających drogi oddechowe. W badaniu wykazano, że 0,2% olejek eukaliptusowy wzmaga częstotliwość uderzeń rzęsek nabłonka migawkowego co wspomaga usuwanie wydzieliny z jamy nosowej i ujścia zatok. Ponadto, olejek eukaliptusowy wykazuje działanie antybakteryjne wobec patogenów najczęściej wywołujących infekcje dróg oddechowych i często opornych na antybiotyki. Wykazuje działanie antybakteryjne wobec Haemophilus influenzae (strefa inhibicji: 28 mm), Streptococcus pyogenes (strefa inhibicji: 9–19 mm), Streptococcus pneumoniae (strefa inhibicji: 9.8-17.4 mm), Streptococcus agalactiae (strefa inhibicji: 11.1-19.4 mm), Staphylococcus aureus (strefa inhibicji: 12.2-27.4 mm), i Klebsiella pneumoniae (strefa inhibicji: 6.6-10.7 mm). ^31,32
• Magnolia – kwiaty wielu gatunków (m.in. Magnolia naga i M. wielkokwiatowa) z tego rodzaju wykazują szereg właściwości wspomagających leczenie przewlekłego zapalenia zatok, w tym działanie przeciwalergiczne, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. ³³

Mieszanki ziołowe

• Angocin Anti-Infekt N – mieszanka 3 ziół: ziela nasturcji z korzeniem chrzanu i olejkiem gorczycowym. Jest skuteczna w leczeniu ostrych stanów zapalenia zatok. Mieszanka ta pomaga również w zapaleniu oskrzeli i infekcji dróg moczowych. ²³
• Mieszanka BNO 1011 (Sinupret): suchy ekstrakt z korzenia goryczki (Gentianae radix), kwiatu pierwiosnka (Primulae flos), kwiatu bzu (Sambuci flos), ziela szczawiu/kobylaka (Rumicis herba) i ziela werbeny (Verbenae herba) w stosunku 1:3:3:3:3. Mieszanka poprawia klirens śluzowo-rzęskowy, czyli ułatwia transport śluzu, poprzez zwiększenie wydzielania chlorków w błonie śluzowej zatok i nosa. ²⁶
• Pitawakka Navaya – ajurwedyjska mieszanka 9 ziół zawierająca po 6,7 g korzeni Phyllanthus niruri (syn. Phyllanthus amarus, Chanca piedra, Bhoomyamalaka) z rodziny Liściokwiatowatych (Phyllanthaceae), suchych owoców Migdałecznika chebułowca (Terminalia chebula, Haritaki) z rodziny Trudziczkowatych (Combretaceae), korzeni Pygmaeopremna herbacea (Bharangi) z rodziny werbenowatych, suchych owoców balijskiego pieprzu długiego (Piper Chavya, Chavya), suszony owoc pieprzu czarnego (Maricha) i pieprzu długiego (Piper longum, Pippali), suszonego pnącza Solanum trilobatum (Salarka) z rodziny psiankowatych (Solanaceae), suszonej łodygi Tinospora cordifolia (Guduchi) z rodziny miesięcznikowatych i suchego kłącza imbiru lekarskiego (Zingiber officinalae, Shunti). W leczeniu przewlekłego zapalenia zatok stosuje się odwar. Aby go sporządzić należy 1920 ml wody należy dodać do pociętych ziół i gotować aż odwar osiągnie objętość 240 ml. Według doniesień naukowych mieszanka powoduje udrożnienie zatok, zmniejsza zgrubienie śluzówki zatok (głównie przynosowych), obrzęk twarzy i powiek, ból głowy, hamuje uczucie senności i zmęczenia i obniża poziom eozynocytów we krwi. Ponadto, zwalcza towarzyszące chorobie problemy żołądkowo-jelitowe, poprawia usuwanie flegmy i ból gardła. Jednakże u niektórych pacjentów obserwuje się nadal ból głowy lub dodatkowo uczucie swędzenia w uszach i pogorszenie węchu. ²⁷
• GeloMyrtol® (lub standaryzowany Myrtol®) – to preparat w formie kapsułek zawierający destylat z olejku eukaliptusowego, olejku ze skórki pomarańczowej, olejku mirtowego i olejku cytrynowego. Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, antywirusowe, mukolityczne, sekretolityczne oraz antyoksydacyjne. Preparat został przebadany na grupie 511 dzieci w wieku 4-12 lat chorujących na przewlekłe zapalenie zatok, zapalenie oskrzeli oraz na zapalenie zatok i oskrzeli. Wśród 90% z nich wykazano całkowite wyleczenie z objawów choroby po 2 tygodniach stosowania preparatu. ²⁸

PODSUMOWANIE

W artykule tym starałem się sklasyfikować wiedzę na temat przewlekłego zapalenia zatok. Przewlekłe zapalenie zatok należy do chorób w znaczny sposób obniżających jakość życia pacjentów. Wpływają na nią towarzyszące chorobie zaburzenia snu i funkcji poznawczych, a także zaburzenia psychiczne (lęki, depresja). Choroba wpływa również na obniżenie produktywności w zakładach pracy i na koszta opieki zdrowotnej.

Podczas leczenia należy mieć na uwadze uszkodzenie nabłonka migawkowego jako główną przyczynę przewlekłego zapalenia zatok, a nie samo zakażenie.

LITERATURA

1. J. Bożydar Latkowski, Piotr Kurnatowski, Zbigniew Kozłowski. Choroby zatok przynosowych, Patofizjologia, diagnostyka, postepowanie. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018.
2. https://www.worldallergy.org/education-and-programs/education/allergic-disease-resource-center/professionals/rhinosinusitis-synopsis
3. Huynh Tan Hoi. Some Kinds of Medicinal Herbs for the Treatment of Sinusitis. Biomedical & Pharmacology Journal, June 2020. Vol. 13(2), p. 927-932
4. Dr Charles Bryan: Upper Respiratory Tract Infections and Other Infections of the head and neck. Tom 2 w “Infectious disease” 2015.
5. Claus Bachert, Bradley Marple, Rodney J. Schlosser et al. Adult chronic rhinosinusitis. Nat Rev Dis Primers 6, 86 (2020). https://doi.org/10.1038/s41572-020-00218-1
6. Lucyna Turecka, Katarzyna Mrówka-Kata, Eugeniusz Czecior, Grzegorz Namysłowski, Katarzyna Banert, Wojciech Ścierski: Leczenie inwazyjnej grzybicy zatok przynosowych – opis przypadku. Otolaryngol Pol 2008; LXII (4): 489–491.
7. Edward Mroczkowski, Romuald Wielgosz: Nowe spojrzenie na jedność patogenetyczną górnych i dolnych dróg oddechowych. Otolaryngologia Polska LXII (1): 31–36 (2008).
8. https://www.pbkom.eu/pl/content/anatomia-molekularna-po%C5%82%C4%85cze%C5%84-mi%C4%99dzykom%C3%B3rkowych-w-%C5%9Br%C3%B3db%C5%82onku-naczy%C5%84-krwiono%C5%9Bnych-m%C3%B3zgu
9. Katarzyna Kowalik, Elżbieta Sarnowska, Mariola Popko: Aspekty molekularne patofizjologii przewlekłego zapalenia zatok przynosowych. Klinika Otorynolarynogologii, Wydział Lekarsko-Dentystyczny, Warszawski Uniwersytet Medyczny. Otorynolaryngologia 2019, 18(3,4): 75-88.
10. Witold Lasek, Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Tomasz Stokłosa. Immunologia. PWN; Rok wydania: 2013.
11. Piotr Sawicki, Paweł Burduk, Krzysztof Dalke, Monika Orzechowska, Henryk Kaźmierczak: Ostre izolowane zapalenie zatoki klinowej – opis 4 przypadków. Katedra i Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej Collegium Medicum w Bydgoszczy, UMK w Toruniu. Otolaryngologia polska 68 (2014) 99–103.
12. Ryszard Międzybrodzki: Kierunki poszukiwań i zastosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN im. Ludwika Hirszfelda we Wrocławiu. Postepy Hig Med Dosw. (online), 2004; 58: 438-448.
13. http://chpl.com.pl/data_files/2012-12-20_SPC_labelling_PIL_AMB-12-212_AMB-12-213_PL_clean.pdf
14. https://www.doz.pl/leki/
15. mgr farm. Paulina Nosal: Terapeutyczne monitorowanie worykonazolu w osoczu chorych dzieci i dorosłych z uwzględnieniem aspektów genetycznych (Rozprawa doktorska). Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Katedra i Zakład Farmacji Fizycznej i Farmakokinetyki. Poznań 2018.
16. http://zanotowane.pl/563/9395/fizykoterapia,dla,fizjoterapii,fizjoterapia,535.php
17. https://fizjotechnologia.com/dziedziny-fizjoterapii/elektroterapia/prady-diadynamiczne.html
18. https://bitmed.pl/blog/23-diatermia-krotkofalowa-jak-dziala–i-na-co-pomaga
19. https://bitmed.pl/blog/36-magnetoterapia-czyli-zastosowanie-pola-magnetycznego-niskiej-czestotliwosci-w-medycynie
20. https://orthos.pl/operacje/laryngologia/fess-endoskopowa-operacja-zatok-przynosowych/
21. ProBiotics Polska: Pożyteczne mikroorganizmy. Przewodnik po świecie probiotyków dla zdrowia i urody, domu i ogrodu. Warszawa/Bratuszyn, 2021 r. wyd. 2.
22. Ali Farhadi, Zohreh Eftekhari, Fatemeh Shahsavari, Yahya Joudaki, Parvin Pour-Anbari, Mahmoud Bahmani, Pegah Tajeddini, Amir Sarrafchi and Mahmoud Rafieian-Kopaei. Identification of medicinal plants effective on sinusitis native to Shiraz province in Iran. Der Pharma Chemica, 2016, 8(2):306-312.
23. Goos KH, Albrecht U, Schneider B. Wirksamkeit und Verträglichkeit eines pflanzlichen Arzneimittels mit Kapuzinerkressenkraut und Meerrettich bei akuter Sinusitis, akuter Bronchitis und akuter Blasenentzündung im Vergleich zu anderen Therapien unter den Bedingungen der täglichen Praxis. Ergebnisse einer prospektiven Kohortenstudie [Efficacy and safety profile of a herbal drug containing nasturtium herb and horseradish root in acute sinusitis, acute bronchitis and acute urinary tract infection in comparison with other treatments in the daily practice/results of a prospective cohort study]. Arzneimittelforschung. 2006; 56(3):249-57. German. doi: 10.1055/s-0031-1296717. PMID: 16618018.
24. Perić A, Gaćeša D, Barać A, Sotirović J, Perić AV. Herbal Drug EPs 7630 versus Amoxicillin in Patients with Uncomplicated Acute Bacterial Rhinosinusitis: A Randomized, Open-Label Study. Ann Otol Rhinol Laryngol. 2020 Oct;129(10):969-976. doi: 10.1177/0003489420918266. Epub 2020 May 26. PMID: 32456442.
25. Guo R, Pittler MH, Ernst E. Herbal medicines for the treatment of allergic rhinitis: a systematic review. Ann Allergy Asthma Immunol. 2007 Dec;99(6):483-95. doi: 10.1016/S1081-1206(10)60375-4. PMID: 18219828.
26. Cho DY, Skinner D, Mackey C, et al. Herbal dry extract BNO 1011 improves clinical and mucociliary parameters in a rabbit model of chronic rhinosinusitis. Int Forum Allergy Rhinol. 2019; 9(6):629-637. doi:10.1002/alr.22290.
27. Maragalawaththa MG, Ediriweera ER, Chandimarathne PB. A clinical trial of Sri Lankan traditional decoction of Pitawakka Navaya in treatment of Kaphaja Shirsha Shoola (chronic sinusitis). Ayu. 2010; 31(2):193-196. doi:10.4103/0974-8520.72390
28. Paparoupa M, Gillissen A. Is Myrtol® Standardized a New Alternative toward Antibiotics?. Pharmacogn Rev. 2016; 10(20):143-146. doi:10.4103/0973-7847.194045
29. Karaca N, Demirci B, Demirci F. Evaluation of Lavandula stoechas L. subsp. stoechas L., Mentha spicata L. subsp. spicata L. essential oils and their main components against sinusitis pathogens. Zeitschrift für Naturforschung C. 2018; 73(9-10): 353-360. https://doi.org/10.1515/znc-2017-0150
30. Atar Y, Karaketir S, Aydogdu I, et al. Comparison of Isotonic Seawater Nasal Spray Containing Chamomile Liquid Extract and Other Isotonic Seawater Nasal Washing Solutions for Allergic Rhinitis [published online ahead of print, 2021 Jun 18]. Ann Otol Rhinol Laryngol. 2021; 34894211025411. doi:10.1177/00034894211025411.
31. Neher A, Gstöttner M, Thaurer M, Augustijns P, Reinelt M, Schobersberger W. Influence of essential and fatty oils on ciliary beat frequency of human nasal epithelial cells. Am J Rhinol. 2008; 22(2):130-134. doi:10.2500/ajr.2008.22.3137
32. Elaissi A, Rouis Z, Salem NA, et al. Chemical composition of 8 eucalyptus species’ essential oils and the evaluation of their antibacterial, antifungal and antiviral activities. BMC Complement Altern Med. 2012; 12:81. Published 2012 Jun 28. doi:10.1186/1472-6882-12-81
33. Shen Y, Li CG, Zhou SF, Pang EC, Story DF, Xue CC. Chemistry and bioactivity of Flos Magnoliae, a Chinese herb for rhinitis and sinusitis. Curr Med Chem. 2008; 15(16):1616-1627. doi:10.2174/092986708784911515