Droga do natury

PRZEBIEG I ROZPOZNANIE

Charakterystycznym objawem zapalenia zatok są silne, rozpierające bóle głowy pojawiające się z rana w różnych okolicach. Niekoniecznie w miejscu zajętej zatoki, jednakże w tym czasie są one najbardziej intensywne. Oprócz uczucia rozpierania, pojawiać się może ból ssący, świdrujący, rozrywający, kujący, piekący czy uczucie ucisku. Ponadto, uczucie bólu zwiększa podczas nachylania, ciężkiego wysiłku, podnoszenia ciężkich rzeczy, ćwiczeń fizycznych czy kaszlu. Jednakże ból może nasilić się bez udziału chorego, np. przy wahaniach ciśnienia. ¹

W przypadku diagnozy zapalenia zatok można je potwierdzić palpacyjnie. Na przykład występujący w przynosowej stronie oczodołu (wewnętrzny kąt) może świadczyć o zapaleniu zatok sitowych lub czołowych. Natomiast, ból po ucisku na górną cześć oczodołu wiąże się z stanem zapalnym zatoki czołowej. W przypadku bólu w okolicy nad-kłowej występować może zapalenie zatoki szczękowej, jednak w takim przypadku należy wykluczyć choroby uzębienia. ¹

Przyczyny

Do częstych przyczyn zapalenia zatok należą infekcje wirusowe i bakteryjne, które przeważnie prowadzą do ostrego przebiegu choroby. Jednocześnie, u 0,5-2% przypadków infekcja wirusowa po 10 dniach przechodzi w bakteryjną. W przypadku ostrego przebiegu choroby uszkodzeniu ulega bariera śluzówkowo-rzęskowa. Jeśli w jej wyniku dojdzie do znacznego ubytku komórek nabłonka migawkowego predysponuje to do długo trwającego procesu zapalnego. W takim przypadku głównym problemem nie jest samo zakażenie, ale trwałe uszkodzenie błony śluzowej. ^1,3,4

Do zapalenia zatok dochodzi przede wszystkim w przypadku zablokowania ich ujścia. Gromadzący się wtedy w ich obrębie płyn, stwarza warunki do rozwoju bakterii (głównie beztlenowych), grzybów czy wirusów. Przyczynia się to do zastoju wydzieliny i nasilenia objawów. Aktywny podczas snu układ przywspółczulny (parasympatyczny, cholinergiczny) nie sprzyja łagodnemu przebiegowi zapalenia zatok, ponieważ dodatkowo powoduje blokadę ujść zatok. Stosowanie antybiotyków przez dłuższy czas może dodatkowo zmienić skład flory fizjologicznej obecnej w zatokach w kierunku patogenów opornych na nie. ^1,3,4

Do częstych czynników predysponujących do przewlekłego zapalenia zatok należą również alergeny (kurz, pył, dym papierosowy) i reakcja na zimne powietrze. Dotyczą one między innymi osób uczulonych na roztocza, sierść lub naskórek zwierząt czy na karaluchy. Ponadto, występują w przypadku, gdy nie usunie się alergenów z otoczenia. Natomiast, alergeny sezonowe takie jak pyłki zbóż i traw dotyczą mniejszej ilości osób. Przyczyną objawów alergicznego zapalenia nosa jest wtedy naciekanie aktywowanych eozynocytów lub komórek tucznych do błony śluzowej zatok.¹

Do szczególnych przyczyn przewlekłego zapalenia zatok należą urazy mechaniczne. Zaliczamy do nich urazy typu blow-out (złamania rozprężające) i urazy ciśnieniowe. Te ostatnie związane są z wykonywanym zawodem, ponieważ występują u nurków, pływaków, spadochroniarzy lub pilotów. Natomiast, do rzadkich przyczyn należą zmiany anatomiczne takie jak: polipy nosa (jako przyczyna niedrożności), powiększenie nosa, ubytek przegrody nosowej oraz związek z anatomią samych zatok. Takie zmiany przyczyniają się do utrudnienia w dopływie tlenu do tkanek, co sprzyja rozwojowi stanu zapalnego. Rzadko występują również infekcje krwiopochodne, obecność ciał obcych i nowotwory oraz zaburzenia odporności i niektóre choroby (np. mukowiscydoza). ^1,3,4

Zakażenia zębopochodne

Zapalenie zębopochodne (zakażenie przywierzchołkowe) należy do częstych przyczyn, ale wpływa głównie na rozwój stanu zapalnego zatok szczękowych. Główną przyczyną są zmiany próchnicze (zgorzelinowe) i ropień okołowierzchołkowy, które wiążą się z występowaniem bakterii beztlenowych. O ile przyczyną zmian próchniczych są głównie paciorkowce zieleniejące (Streptococcus mutans, S. mitis, S. sanguis) to za ropnie i infekcje w głąb dziąseł odpowiada wiele gatunków bakterii beztlenowych. W przypadku zakażeń zębopochodnych odczuwalna jest cuchnąca wydzielina z nosa. Diagnoza opiera się głównie o zdjęcie rentgenowskie zębów oraz na analizie objawów.^1,4

Przyczyny stanu zapalnego w zależności od rodzaju zatoki ¹

Ponieważ ujście zatok szczękowych, czołowych i sitowych przednich jest obecne pod małżowiną nosową środkową. Jej zwężenie powoduje gromadzenie się wydzieliny w zatokach co sprzyja rozwojowi saprofitujących bakterii. Podobnie jest w przypadku blokady ujścia zatok klinowych i sitowych tylnych, które występuje w zachyłku klinowo-sitowym i w przewodzie nosowym górnym.

• Przewlekłe zapalenie zatok szczękowych – często powstaje w wyniku zmian chorobotwórczych w uzębieniu (próchnica) lub infekcji grypopodobnej (wirusy grypy, koronawirusy, adenowirusy)
• Przewlekłe zapalenie zatok czołowych – częstą przyczyną jest infekcja grypopodobna
• Chroniczne zapalenie zatok sitowych – do głównych przyczyn należy zwężenie światła ujścia zatok sitowych jako konsekwencja trwającej infekcji bakteryjnej lub wirusowej górnych dróg oddechowych.
• Chroniczne zapalenie zatok klinowych – główną przyczyną jest zwężenie światła ujścia zatoki klinowej (zachyłek klinowo-sitowy) oraz obrzęk górnej małżowiny nosowej w wyniku trwającej infekcji bakteryjnej lub wirusowej.

Różnicowanie z ostrym zapaleniem zatok

Najważniejszą cechą odróżniającą przewlekłe zapalenie zatok od ostrego stanu jest intensywność objawów i czas trwania. W przypadku przewlekłej choroby objawy są najczęściej łagodne, ale czasem mogą się nasilać. Natomiast, w przypadku ostrego zapalenia zatok częściej występują bóle kości okolic czaszki.^1,3

W przypadku bakteryjnego przewlekłego zapalenia zatok tomografia komputerowa (TK) wykazuje zgrubienie śluzówki i ścian zatok, pogrubienie okostnej oraz upośledzenie drożności lub całkowitą niedrożność kompleksów ujściowo-przewodowych.¹

Czynniki ryzyka

Do czynników zwiększających zapadalność na przewlekłe zapalenie zatok należy przede wszystkim narażenie na dym tytoniowy i czynniki zawodowe. Do tych ostatnich należą kurz, dym ze spalania węgla kamiennego, ekspozycja na gazy przemysłowe (np. izonitryle) i detergenty. Natomiast, ostatnio odrzuca się udział alergii jako czynnika ryzyka występowania schorzenia. Jednakże, współwystępowanie alergii i astmy w chronicznym zapaleniu zatok predysponuje do pojawienia się polipów. Podobnie jest w przypadku astmatyków ze stwierdzoną nietolerancją aspiryny. ⁵

Objawy

Częstym objawem przewlekłego zapalenia zatok jest niedrożność nosa spowodowane przekrwieniem błony śluzowej. Ponadto, występuje uczucie ucisku lub pełności twarzy, bóle głowy, obrzęk czoła lub jednego z policzków (czasem dwóch). Dodatkowo, pojawia się wydzielina spływająca z nosa do gardła i osłabienie węchu. Pacjenci obserwują u siebie co najmniej dwa z wymienionych objawów. Pojawić się może również kaszel, chrypka, ogólne przemęczenie i złe samopoczucie, a bardzo rzadko gorączka. Stan chorego na ogół nie wymaga hospitalizacji, ale występuje stan przemęczenia, brak koncentracji (po dłuższym czasie) i obniżenie jakości życia. Niestety, o ile objawy przewlekłego zapalenia zatok bywają charakterystyczne o tyle diagnostyczne metody endoskopowe i radiologiczne u 40% pacjentów mogą nie wskazywać na przebieg choroby. Dzieje się tak dlatego, że objawy mogą pojawiać się o pewnej porze dnia (np. w nocy) lub w czasie narażenia na czynnik je wywołujący. ^1-5

Inaczej ma się sprawa, gdy choroba dotyczy wyłącznie zatok i jamy nosowej po jednej stronie głowy. W takich przypadkach rynoskopia przednia czy endoskopia zazwyczaj są w stanie wykryć przyczynę choroby. Przykładowo jeżeli występuje krwawienie z nosa, którego objętość jest dodatkowo zwiększona, występuje zmiana konturu twarzy lub przemieszczenie oczodołu, może to świadczyć o zmianach nowotworowych lub destrukcyjną patologię w obrębie zatok (np. inwazyjne grzybicze zapalenie zatok). Tego typu jednostronne zmiany powinny być sygnałem do natychmiastowego skierowania pacjenta do leczenia specjalistycznego. Ponadto, endoskopia nosa jest szczególnie przydatna do odróżnienia postaci przewlekłego zapalenia zatok z polipami czy bez polipów. Oprócz obecności polipów ocenia się wtedy między innymi charakter wydzieliny, zaczerwienienie błony śluzowej czy obecność strupów. ⁵

Objawy zapalenia zatok mogą się różnić w zależności od rodzaju zatoki ¹

Przewlekłe zapalenie zatok szczękowych (sinusitis maxillares chronicae) – często powstaje w wyniku zmian chorobotwórczych w uzębieniu (próchnica) lub infekcji grypopodobnej (wirus grypy, koronawirusy, adenowirusy). Do charakterystycznych objawów zapalenia zatok szczękowych należy złe samopoczucie, senność, awersja do wykonywania wysiłków fizycznych. Występują pojawiające się z rana bóle głowy, z uczuciem rozpierania, które nasilają się przy pochylaniu, parciu i podczas wysiłku fizycznego. Bóle te najczęściej występują w okolicy policzka lub czoła, ale mogą pojawiać się w innych miejscach (okolice kości ciemieniowej, potylicznej). Występować może stan podgorączkowy z temperaturą dochodzącą do 38 ^oC. W przypadku zastoju wydzieliny, badanie RTG uwidacznia zacienienie zajętej zatoki. W badaniu laryngologicznym widoczna może być wydzielina spływająca po tylnej ścianie gardła lub wypływająca z przewodu środkowego nosa.

Przewlekłe zapalenie zatok czołowych (sinusitis frontales chronicae) – z powodu różnic w wielkości i kształcie zatok czołowych występują trudności w diagnozie stanu zapalnego. Ponadto, ból może być zlokalizowany w innych miejscach niż okolica czoła. Jednakże, częstym objawem jest rozpierający ból w górnej części oczodołu oraz wrażliwość na badanie palpacyjne w tym miejscu. Ból najczęściej pojawia się w godzinach rannych wraz z objawami senności i złego samopoczucia. Mimo, że objawy są łagodniejsze niż w przypadku ostrego zapalenia występuje obniżona wrażliwość węchu lub odczuwanie zapachów jako nieprzyjemne (kakosmia). Ponadto, pojawiać się może stan podgorączkowy. W badaniu laryngologicznym (rynoskopia) widoczna jest śluzowo-ropna wydzielina spływająca z ujścia zatoki do małżowiny nosowej środkowej, która często bywa powiększona. Natomiast, na badaniu RTG można polegać jedynie w przypadku dobrze rozwiniętych zatok. Widoczne może być wtedy zacienie zajętego obszaru.

Przewlekłe zapalenie zatok sitowych (sinusitis ethmoidales chronicae) – objawy nie są tak charakterystyczne jak w przypadku ostrego zapalenia (cuchnący oddech z nosa), ale występować może bolesność na ucisk w okolicy wewnętrznych kątów oczu oraz na opukiwanie w okolicy czoła i krawędzi oczodołu. Ponadto, występuje zaburzenie węchu lub nawet jego całkowita utrata (anosmia lub kakosmia). U dzieci przewlekłe zapalenie w tej części może przejść w bardzo postać ostrą, co skutkować może wystąpieniem powikłań (bliskość oczodołu i spodu czaszki). Zapalenie zatok sitowych objawia się wtedy głównie obrzękiem w wewnętrznym kącie oka. W badaniu laryngologicznym widać obrzękniętą małżowinę środkową i dolną oraz wydzielinę śluzową lub śluzowo-ropną w tej okolicy. Ponadto, często występuje gorączka z temperaturą 38 ^oC lub nawet wyższą.

Przewlekłe zapalenie zatok klinowych (sinusitis ethomidales chronicae) – występuje rzadko i brak jest charakterystycznych objawów. Jednakże, pojawia się ból w górnej części oczodołu, podobnie jak w przypadku zapalenia zatok czołowy, ale poza uczuciem rozpierania, pojawiać się może uczucie kłucia. Ból jest odczuwalny również w środku głowy, a wydzielina spływa po tylnej ścianie gardła (w części przynosowej). Wydzielina może również uchodzić przez przewód nosowy górny.