Droga do natury

LECZENIE

Ze względu na zdolność do tworzenia biofilmu, w leczeniu objawów infekcji H. pylori stosuje się dwa lub trzy antybiotyki (głównie amoksycylinę, metronidazol lub klarytromycynę) oraz inhbibitor pompy protonowej (np. omeprazol, pentoprazol, lansoprazol), m.in. w celu zwiększenia skuteczności działania antybiotyków (aktywność amoksycyliny jest najwyższa w pH neutralnym), jednakże i to nie pomaga u 10-20% pacjentów ze względu na zdolność do nabywania oporności na antybiotyki i występowanie części komórek bakterii wewnątrzkomórkowo. Do powstania oporności na antybiotyki dochodzi poprzez wytwarzanie pomp usuwających szkodliwe dla bakterii związki chemiczne, tworzenie biofilmu i zmiana morfologii komórki, a pośrednio za sprawą nadużywania antybiotyków i niepowiedzenia terapii (np. z powodu źle dobranej dawki lub czasu trwania terapii). Natomiast najrzadziej występuje oporność na klarytromycynę i sole bizmutowe.³

Badacze odkryli również, że wiele związków osłabia wzrost bakterii, ich aktywność lub tworzenie biofilmu (np. N-acetylocysteina) i uwrażliwia komórki bakterii na działanie antybiotyków i związków bakteriobójczych. Natomiast, ich mechanizm działania opiera się m.in. na hamowaniu: aktywności enzymatycznej (gyraza DNA, N-acetylotransferaza, reduktaza dihydrofolianowa, mieloperoksydaza), aktywności adhezyjnej, zaburzaniu właściwości hydrofobowych/hydrofilowych składników błony komórkowej lub wysokiego potencjału redoks. W eradykacji zakażenia pomocna jest również witamina C, która jest inhibitorem ureazy alkalizującej kwaśne pH żołądka.

Chemicznie syntetyzowane związki nieorganiczne

Ultra-nanoklastry srebra – molekuły o wymiarach <5nm cechujące się małą toksycznością w stosunku do komórek ssaków i mechanizmem działania nastawionym na wiele celów: materiał genetyczny, translacja, produkcja energii, błona komórkowa. Minimalne stężenie hamujące (MIC) w stosunku H. pylori wynosi 0,16 – 0,33 g/ml a minimalne stężenie eradykacji biofilmu (MBEC – Minimal Biofilm Eradicating Concentration) w badaniach wyniosło 0,64 – 1,28 g/mol.

Wykazano efekt synergistyczny z antybiotykami, przy czym efekt ten prawdopodobnie był spowodowany odrywaniem się bakterii od powierzchni co zmniejszyło stopień formowania się biofilmu. Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby, pierwotniaki i wirusy. Mechanizm działania: uszkodzenie błony komórkowej, obniżenie wydajności procesu replikacji, modyfikacja syntezy białek, zwiększenie stresu oksydacyjnego, obniżenie syntezy ATP.³

Chemicznie syntetyzowane związki organometaliczne

Auranofin – fosfoorganiczna sól złota (trietylofosfinoglukopiranozopochodna). Jest lekiem stosowanym w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów ze względu na zdolność do redukowania stanu zapalnego i cytotoksyczności komórek odpornościowych. Związek ten posiada również właściwości hamujące wzrost mikroorganizmów. Skuteczność eradykacji H. pylori jest duża, ale cena związku jest rzędu kilkuset złotych za 25 mg leku. Wartości MIC i MBEC wynoszą 0,82 μg/ml.  Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby, pierwotniaki i wirusy. Mechanizm działania: obniżenie wydajności procesu replikacji DNA i syntezy ściany komórkowej, hamowanie syntezy białek i lipidów, zwiększenie stresu oksydacyjnego.⁵

Chemicznie syntetyzowane związki organiczne

• Sertralina – lek antydepresyjny. Wartości MIC to: 2-8 μg/ml, MBC 4-8 μg/ml dla spiralnej i kokoidalnej formy H. pylori. Niestety lek posiada sporo skutków ubocznych, podobnie jak inne leki psychoaktywne.
• 3-bromopirogronian. Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby i pierwotniaki. Mechanizm działania: obniżenie wydajności procesu replikacji DNA, osłabienie syntezy białek, zwiększenie stresu oksydacyjnego, obniżenie syntezy ATP. Problemem może być jednak aktywność wobec komórek zwierzęcych.
• Niklozamid – stosowany jako lek przeciwpasożytniczy (zakażenia tasiemcami). MIC i MBC wobec patogenu wynoszą 0,25 μg/ml i 0,5 μg/ml. Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby, pierwotniaki i wirusy. Mechanizm działania: zakwaszenie środowiska wewnątrzkomórkowego, zwiększenie stresu oksydacyjnego, obniżenie syntezy ATP, osłabienie quorum sensing.

 Pochodne dihydropirydyny

• Nisoldipina – jest lekiem stosowanym od lat 90-tych w leczeniu nadciśnienia i dusznicy bolesnej. Jest blokerem kanałów wapniowych. Wartości MIC i MBC wobec H. pylori wynoszą 4-16 μg/ml). Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby, pierwotniaki i wirusy. Mechanizm działania: zaburzenia w oddychaniu komórkowym, obniżenie procesu replikacji DNA, obniżenie syntezy ATP, osłabienie translacji białek.³

Ekstrakty roślinne

• Oleożywice Pistacji właściwej (Pistacia vera) – są mieszaniną olejków eterycznych, terpenoidów, kwasów tłuszczowych i fenoli. W medycynie ludowej stosuje się je w leczeniu dolegliwości układu pokarmowego. Właściwości antybakteryjne wobec planktonicznej i występującej w biofilmie formy Helicobacter pylori wynosiły 780-3120 μg/ml (MIC i MBC), a głównymi związkami aktywnymi okazały się być dipterokarpol i kwas mastykadienonowy. Ponadto, wykazano efekt synergistyczny z lewofloksacyną. Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby, pasożyty i wirusy. Mechanizm działania: uszkodzenia błony komórkowej, zaburzenia metabolizmu, obniżenie wydajności procesu replikacji DNA, obniżenie syntezy ATP.³
• Sok z owoców bergamoty (Citrus bergamium) – znany jest ze swoich właściwości prozdrowotnych (działanie na układ odpornościowy i sercowo-naczyniowy), głównie za zawartych w nim flawonoidów (m.in. neoerytocyny, neohesperydyny, naringiny). W badaniach naukowych wykazano także efekt antybakteryjny soku z bergamoty. MIC wobec H.pylori wyniósł 0,625-5 μg/ml a MIC50 = 2,5 μg/ml (wg. badań Filocamo i in.).⁷ Wykazano również efekt synergistyczny w obecności Metronidazolu i Amoksycyliny. Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby i wirusy. Mechanizm działania: uszkodzenie błony komórkowej, zaburzenia metabolizmu, obniżenie wydajności procesu replikacji DNA, obniżenie syntezy ATP, zwiększenie stresu oksydacyjnego.³
• Niecierpek balsamina (Impatiens balsamina) – roślina jednoroczna należąca do rodziny niecierpkowatych (Balsaminaceae, syn. gniewoszowate), występująca na terenie południowej Azji, gdzie stosowana jest w medycynie ludowej. Natomiast, w Polsce wysiewana jest jako roślina ozdobna. Aktywność wobec H. pylori wykazuje cała roślina: korzenie, łodyga, liście i nasiona obecne w strąkach. Najsilniejszą aktywność wobec Helicobacter pylori wykazuje ekstrakt ze strąków (ekstrahent: etanol, octan etylu, aceton). Mechanizm działania polega m.in. na produkcji reaktywnych form tlenu, które uszkadzają błonę komórkową patogenu. Wartości MIC wynoszą 1,25-2,5 μg/ml, a MBC: 1,25-5,0 μg/ml, w tym wobec szczepów antybiotyko-opornych. Ponadto sam składnik etanolowego ekstraktu ze strąków nasiennych – 2-metoksy-1,4-naftochinon (MeONQ) wykazuje właściwości MIC w zakresie 0,156 – 0,625 μg/ml, a wartości MBC: 0,313-0,625 μg/ml. Jednocześnie w badaniu tym wartości MIC wobec badanych szczepów wyniosły 0,078 – 2,5 μg/ml.^10-12,25,31
• Smaczliwka wdzięczna (Persea Americana Mill) czyli Awokado właściwe – gatunek drzew z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae), pochodzących z Ameryki Środkowej i Południowej. Właściwości antybakteryjne wobec Helicobacter pylori wykazuje ekstrakt metanolowy z liści. Wartości MIC: < 7,5 μg/ml. Aktywność biologiczna polega m.in. na hamowaniu aktywności urazy.^8,13,31
• Chaber wełnisty (Centaurea solstitialis) – jednoroczna lub dwuletnia roślina należąca do rodziny astrowatych, stosowana w medycynie ludowej w Turcji przy leczeniu choroby wrzodowej. Natomiast, w Polsce występuje w miejscach ruderalnych jako gatunek przywleczony. Właściwości antybakteryjne wobec Helicobacter pylori wykazuje frakcja chloroformowa z ekstraktu metanolowego z kwiatów (MIC: 1,95 μg/ml).^8,14,15
• Muszkatołowiec korzenny (Myristica fragrans), Gałka muszkatołowa – drzewo z rodziny Muszkatołowcowatych, występujące m.in. w Indiach, Pakistanie i Indonezji. Natomiast aktywność antybakteryjną wykazują nasiona. Wartości MIC dla ekstraktu metanolowego z nasion wynoszą: 12,5-25 μg/ml, a ekstraktu etanolowego: 15,6-62,5 μg/ml (70% etanol). Wykazuje również właściwości ochronne na błonę śluzową żołądka.^8,31
• Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis) – krzewinka należąca do rodziny wargowych (syn. jasnotowate), występująca w krajach Śródziemnomorskich, gdzie od dawna jest uprawiana. Aktywność hamującą wzrost Helicobacter pylori wykazują liście. Wartości MIC dla ekstraktu metanolowego z liści wynoszą: 12,5-25 μg/ml. Wykazuje działanie gastro-ochronne, zapobiegające powstawaniu wrzodów i rozszerzające naczynia krwionośne.^8,31
• Połączone ekstrakty metanolowe z ziela Majeranku ogrodowego (Origanum Majorana) i korzeni kurkumy (Curcuma longa) w stosunku 1:1 wykazują MIC: 50 μg/ml. Mechanizm działania kurkumy opiera się głównie na hamowaniu adhezji patogenu do komórek żołądka (przez antygeny układu Lewisa) oraz na hamowaniu aktywacji szlaku NF-кB (kurkumina), co prowadzi do zmniejszenia ekspresji cytokin prozapalnych, natomiast majeranek oprócz właściwości antybakteryjnych wspomaga ochronne działanie układu odpornościowego.^8,31
• Czosnek pospolity (Allium sativum) – wodno-etanolowy ekstrakt zmniejsza ogniskowy obrzęk i krwinkotoki w błonie śluzowej żołądka oraz obniża wagę żołądka przy kilkutygodniowym stosowaniu (1-4% w diecie). Wartość MIC dla wodnego ekstraktu wyniosła: 2000-5000 μg/ml. Olejek z czosnku wykazuje znacznie niższe wartości MIC w granicach: 8-32 μg/ml oraz MBC: 16-32 μg/ml. Największą aktywność anty-H. pylori wykazuje allicyna (MIC: 4-6 μg/ml), czterosiarczek diallilu (MIC: 3-6 μg/ml, MBC: 3-6 μg/ml) i alliksyna (omówiono w kolejnym podrozdziale), a średnią aktywność – disiarczek diallilu (MIC: 100-200 μg/ml). Aktywność biologiczna polega m.in. na powodowaniu lizy i autolizy komórki bakteryjnej.^8,29,31,32

Roślinne związki organiczne

Wiele składników roślinnych zostało przebadanych pod kątem hamowania aktywności H. pylori. Spośród nich wymienić można flawonoidy, polifenole, terpenoidy, chinony, kumaryny i alkaloidy

1. Polifenole, w tym flawonoidy

• Chryzyna (5,7-dihydroksyflawon)- występuje w kwiatach męczennicy (Passiflora coerulea i Passiflora incarnata), Tarczycy bałkalskiej (Scutellaria baicalensis) oraz w miodzie czy propolisie. Efektem ubocznym stosowania może być zwiększenie poziomu testosteronu. Hesperetyna – występuje w cytrynie i pomarańczy. Jej pochodną jest glikozyd – hesperydyna. Związki te wykazują właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne. wartości MIC i MBC u obu flawonoidów wyniosły: 4-8 μg/ml. Wykazują one dodatkowo efekt synergistyczny z metronidazolem i klarytromycyną (addytywny z hesperytyną). Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby, pasożyty i wirusy. Mechanizm działania: uszkodzenia błony komórkowej, obniżenie procesu replikacji DNA i syntezy ściany komórkowej, obniżenie syntezy ATP, osłabienie translacji białek i hamowanie działania transporterów usuwających toksyczne związki z cytozolu bakterii.³
• Korilagina (ang. Corilagin) i 1,2,3,6-tetra-O-galloilo-β-D-glukoza – są rozpuszczalnymi w wodzie galotaninami obecnymi m.in. w zielu Bodziszka wilfordii (Geranium wilfordii), a korilagina znajduje się również w owocu Migdałecznika chebułowca (Terminalia chebula) czy liściach Granatu właściwego (Punica granatum). Minimalne stężenie hamujące korilaginy wobec patogenu wynosi: 2-4 μg/ml, a 1,2,3,6-tetra-O-galloilo-β-D-glukozy wynosi 8 μg/ml.. Obydwa związki ekstrahuje się z ziela Bodziszka za pomocą etanolu i octanu etylu .^8,16,31,33
• Kwas elagowy – kwas hydroksydifenolowy należący do grupy polifenoli. Występuje m.in. w liściach Jeżyny (Rubus ulmifolius) i żółci człowieka. MIC: 2-10 μg/ml. Poza tym związek obniża pH żołądka.^8.17,31
• Kemferol – flawonol również obecny w liściach Jeżyny. Wykazuje MBC na w dawce: 6 μg/ml. .^8,17
• Eter 3-metylowy kwercetyny (izoramnetyna), Eter 3,7-dimetylowy kwercetyny, eter 3,7-dimetylowy kamferolu – flawonoidy obecne w liściach Czystka wawrzynolistnego (Cistus laurifolius). MIC mieści się w zakresie 3,9-62,5 μg/ml z czego izoramnetyna wykazuje największą aktywność antybakteryjną (MIC: 3,9 μg/ml) oraz hamuje powstawanie wrzodów.^8,18,31
• Alliksyna (ang. Allixin) – polifenol zaliczany do grupy fitoaleksyn. Występuje w cebuli Czosnku pospolitego. Minimalne stężenie hamujące wzrost 90% komórek bakteryjnych wynosi: 50 μg/ml.^8,24
• Epikatechiny, gallan epikatechiny, epigalokatechina i gallan epigalokatechiny – polifenole obecne m.in. w liściach zielonej herbaty i ziarnach Kakaowca właściwego, wykazują minimalne stężenie hamujące na poziomie: 8-256 μg/ml. Wg. badań związki te zmniejszają stan zapalny błony śluzowej żołądka i eradykują H. pylori w 10-36%.^8,28
• Apigenina – flawonoid obecny m.in. w pietruszce i selerze, zmniejsza nie tylko kolonizację patogenu i stan zapalny żołądka, ale posiada właściwości antynowotworowe wobec raka żołądka wywołanego przez H.pylori.^8,30,31

2. Terpenoidy

• Artemizon – aminowa pochodna artemizyny czyli laktonu seskwiterpenowego występującego w Bylicy rocznej (Artemisia annua). Posiada dłuższy czas półtrwania i lepszą biodostępność od swojego naturalnego odpowiednika. Stosowany jest w leczeniu malarii, jednakże wykazuje szerokie spektrum działania antybakteryjnego. Artemizyna wykazuje efekt antybakteryjny wobec H.pylori z wartościami MIC i MBC: 0,25-0,50 μg/ml) przy czym zmiany pH nie wpływają na jej efekt działania. Artemizon wspomaga działanie klarytromycyny, metronidazolu i amoksycyliny na większość szczepów H.pylori. Spektrum działania artemizyny i artemizonu obejmuje: bakterie, grzyby, pasożyty i wirusy. Mechanizm działania: uszkodzenia błony i ściany komórkowej, zaburzenia metabolizmu, obniżenie procesu replikacji DNA, obniżenie syntezy ATP, osłabienie translacji białek, zwiększenie stresu oksydacyjnego. ³
• Terpinen-4-ol – amfifilowy monoterpenoid występujący m.in. w olejku eterycznym otrzymywanym z kory Maruli (Sclerocarya birrea) – drzewa z rodziny nanerczowatych występującego na terenie Afryki południowej i zachodniej oraz w olejku herbacianym otrzymywanym z Melaleuki skrętolistnej. Jest to bardzo silnie działający, obecny w naturze związek, którego wartość MIC50 mieści się w zakresie: 0,004-0,06 μg/ml. Jego amfifilowy charakter pozwala mu na dyfuzję do wnętrza ściany bakterii (charakter hydrofilowy) i umiejscowienie się w błonie (charakter hydrofobowy), gdzie powoduje utratę jej integralności. Kora Maruli zawiera również związek heterocykliczny – pirolidynę, której minimalne stężenie hamujące wzrost 50% komórek bakterii wynosi 0,005-6,3 μg/ml.^8,21,26,31

3. Chinony

• 2-metoksy-1,4-naftochinon (MeONQ) – zawarty w strąkach Niecierpka balsaminy (Impatiens balsamina) na poziomie 4,39%. Jest to chinon odporny na podgrzewanie (121°C przez 15 minut) i niewielkie zmiany pH(4-8). Wykazuje najsilniejszy efekt antybakteryjny porównywalny z antybiotykami – MIC: 0,156-0,625 μg/ml, MBC: 0,313-0,625 μg/ml. Możliwy mechanizm działania opiera się na wniknięciu MeOnQ do cytozolu bakterii i jego rozkładzie (z udziałem flawoenzymów) do reaktywnych form tlenu (RFT: O^-•, MeONQ^-•, i H₂O₂), które uszkadzają molekuły błonowe prowadząc do śmierci komórki.^10,25
• 2-hydroksymetylo-antrachinon – otrzymywany z wewnętrznej warstwy suszonej kory Tabebuia impetiginosa (Lapacho) – drzewa występującego na terenie Ameryki Środkowej i Południowej. Wartość MIC wyniosła w badaniu: 2 μg/ml. Roślina zawiera również inne związki z grupy chinonów, które silnie hamują wzrost H.pylori: kwas antrachinono-2-karboksylowy (MIC: 8 μg/ml), lapachol (MIC: 4 μg/ml) oraz pochodne lapacholu (m.in. plumbagina, juglon i menadion) o podobnie niskich wartościach MIC.^8,19-20
• Emodyna (1,3,8-tryhydroksy-6-metyloantrachinon) – antrachinon obecny m.in. w korzeniu Rzewienia palczastego (Rheum palma tum, syn. Rabarbar dłoniasty) i w liściach Aloesu zwyczajnego (Aloe vera). Powoduje uszkodzenia DNA u Helicobacter pylori. MIC_86-99: 250 μg/ml.^8,27,31

4. Alkaloidy

• Tryptantryna – alkaloid występujący w zielu Rdestu barwierskiego (Persicaria tinctoria, syn. Polygonum tinctorium). W badaniu minimalne stężenie hamujące wyniosło 2,5 μg/ml. Efekt ten można zwiększyć podając go jednocześnie z kemferolem (5mg/kg mc.)^8,22

5. Askorbinian palmitoilu

Askorbinian palmitoilu – hydrofobowa pochodna witaminy C dodawana do żywności jako przeciwutleniacz. Wartości MIC wyniosły: 40-400. μg/ml (w warunkach mikroaerofilnych i tlenowych.^8,23

Związki organiczne pochodzenia ssaczego

• Kwas litocholowy – należy do wtórnych kwasów żółciowych powstałych z przetworzenia soli żółciowych za sprawą mikroflory jelitowej. Wtórne kwasy żółciowe po wchłonięciu trafiają do wątroby, gdzie biorą udział w wielu procesach. Oprócz udziału w procesie trawienia tłuszczy, wykazują właściwości immunomodulacyjne i antybakteryjne, w tym wobec H.pylori.   Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby i wirusy. Mechanizm działania: uszkodzenia błony komórkowej, uszkodzenia DNA i obniżenie wydajności procesu replikacji DNA, zakwaszanie cytozolu.³
• Bydlęca laktoferyna – glikoproteina o masie 80 kDa, zawarta w wielu wydzielinach (np. mleko, ślina, łzy) biorąca udział w wiązaniu jonów żelaza i zapobieganiu przez to namnażania się mikroorganizmów. Jednakże jej działanie hamujące wzrost Helicobacter jest mniejsze niż u większości z wcześniej opisanych związków chemicznych i wynosi 5-20 mg/ml dla MIC i 40-160 mg/ml dla MBC. Jednakże wykazuje działanie synergistyczne z lewostatyną. Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby, pasożyty i wirusy. Mechanizm działania: uszkodzenia ściany i błony komórkowej oraz obniżenie wydajności ich syntezy, zaburzenia w oddychaniu komórkowym, wychwyt jonów żelaza, zwiększenie stresu oksydacyjnego.³

Związki organiczne produkowane przez mikroorganizmy

• Pirony i ich pochodne – należą do metabolitów wtórnych produkowanych przez grzyby strzępkowe i workowce (m.in. Cladosporium , Alternaria), a także przez szkarłupnie i rośliny wyższe. AN uwagę zasługują nafto-γ-pirony, a wśród nich Aurasperon A, który jest modulatorem hormonów. Wykazuje właściwości antybakteryjne wobec omawianego patogenu na poziomie 4-16 μg/ml (MIC) i synergizm działania z amoksycyliną, klarytromycyną i metronidazolem oraz efekt addytywny z lewostatyną. Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby i wirusy. Mechanizm działania: obniżenie wydajności syntezy błony komórkowej , obniżenie wydajności procesu replikacji DNA, obniżenie wydajności translacji.³
• Ramnolipidy – należą do klasy glikolipidów, wykazują działanie powierzchniowo czynne i produkowane są m.in. przez bakterie Gram-ujemne: Pseudomonas aeruginosa, rodzaj Acinetobacter i Gram-dodatnie: Bacillus i Planococcus. Wykazują działanie antyadhezyjne i zaburzają proces powstawania biofilmu. Wartości minimalnego stężenia hamujcego wzrost 90% populacji (MIC₉₀) H. pylori wyniosło 307,2 μg/ml. Natomiast wartość minimalnego stężenia eradykacji biofilmu (MBEC – Minimal Biofilm Eradicating Concentration) wyniosło: 1288,8 μg/ml. Ramnolipidy wykazują efekt addytywny z klarytromycyną i amoksycyliną wobec wolnej formy patogenu, ale efekt synergistyczny z amoksycyliną wobec formy tworzącej biofilm. Spektrum działania obejmuje: bakterie, grzyby i wirusy. Mechanizm działania: uszkodzenia błony komórkowej i zmiany zawartości związków hydrofobowych i hydrofilowych, rozbijanie egzopolisacharydów przez tworzenie miceli, inaktywacja białek bakteryjnych, obniżenie wydajności syntezy ATP, zwiększenie stresu oksydacyjnego.³

LITERATURA

1. Urszula Kuklińska, Anna Maria Łasica, Elżbieta Katarzyna Jagusztyn-Krynicka. Białko CagA HelIcobacter pylori– Pierwsza zidentyfikowana bakteryjna onkoproteina. Zakład Genetyki Bakterii, Instytut Mikrobiologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. POST. MIKROBIOL.,2011, 50, 2, str. 97–106.

2. Aldona Bińkowska, Monika Biernat, Irena Duś, Grażyna Gościniak. The role of biofilm formation in pathogenesis of Helicobacter pylori infections. Department of Microbiology, Wroclaw Medical University, Poland. Prz Gastroenterol 2013; 8 (1): 27–30.

3. Paweł Krzyżek, Emil Paluch, Grażyna Gościniak. Synergistic Therapies as a Promising Option for the Treatment of Antibiotic-Resistant Helicobacter pylori. Department of Microbiology, Wroclaw Medical University, 50-368 Wroclaw, Poland. Antibiotics 2020, 9, 658.

4. Kornelia A. Krawczyk, Ewa B. Górska, Urszula Jankiewicz, Paweł Kowalczyk. Helicobacter pylori jako jeden z czynników wywołujących chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. Borgis – Medycyna Rodzinna 1/2013, s. 27-31.

5. https://pol-aura.pl/auranofina-34031-32-8-p-6253.html

6. https://drugs.ncats.io/substance/796LMW5BUZ

7. Filocamo, A.; Bisignano, C.; Ferlazzo, N.; Cirmi, S.; Mandalari, G.; Navarra, M. In Vitro Effect of Bergamot (Citrus bergamia) Juice against CagA-positive and -negative Clinical Isolates of Helicobacter pylori. BMC Complement. Altern. Med. 2015, 15, 256.

8. Yuan-Chuen Wang. Medicinal plant activity on Helicobacter pylori related diseases. Yuan-Chuen Wang, Department of Food Science and Biotechnology, National Chung Hsing University, Taichung 402, Taiwan. World Journal of Gastroenterology 2014 August 14; 20(30): 10368-10382.

9. https://biotechnologia.pl/farmacja/wakuolizacja-komorek-nowy-sposob-walki-z-rakiem,13830

10. Wang YC, Wu DC, Liao JJ, Wu CH, Li WY, Weng BC. In vitro activity of Impatiens balsamina L. against multiple antibiotic-resistant Helicobacter pylori. Am J Chin Med 2009; 37: 713-722

11. https://www.urzadzamy.pl/rosliny/jednoroczne-i-dwuletnie/niecierpek-balsamina-aa-kN6U-FVny-wo6J.html

12. http://ozdobne.waw.pl/impatiens-balsamina-niecierpek-balsamina/

13. Castillo-Juárez I, González V, Jaime-Aguilar H, Martínez G, Linares E, Bye R, Romero I. Anti-Helicobacter pylori activity of plants used in Mexican traditional medicine for gastrointestinal disorders. J Ethnopharmacol 2009; 122: 402-405

14. https://www.medianauka.pl/chaber-welnisty

15. Yeşilada E, Gürbüz I, Shibata H. Screening of Turkish antiulcerogenic folk remedies for anti-Helicobacter pylori activity. J Ethnopharmacol 1999; 66: 289-293

16. https://rozanski.li/1572/terminalia-chebula-retzius-migdalecznik-chebulowiec-w-fitoterapii-2/

17. Martini S, D’Addario C, Colacevich A, Focardi S, Borghini F, Santucci A, Figura N, Rossi C. Antimicrobial activity against Helicobacter pylori strains and antioxidant properties of blackberry leaves (Rubus ulmifolius) and isolated compounds. Int J Antimicrob Agents 2009; 34: 50-59

18. Ustün O, Ozçelik B, Akyön Y, Abbasoglu U, Yesilada E. Flavonoids with anti-Helicobacter pylori activity from Cistus laurifolius leaves. J Ethnopharmacol 2006; 108: 457-461

19. https://ptfarm.pl/wydawnictwa/czasopisma/farmacja-polska/103/-/16311

20. Park BS, Lee HK, Lee SE, Piao XL, Takeoka GR, Wong RY, Ahn YJ, Kim JH. Antibacterial activity of Tabebuia impetiginosa Martius ex DC (Taheebo) against Helicobacter pylori. J Ethnopharmacol 2006; 105: 255-262

21. Njume C, Afolayan AJ, Green E, Ndip RN. Volatile compounds in the stem bark of Sclerocarya birrea (Anacardiaceae) possess antimicrobial activity against drug-resistant strains of Helicobacter pylori. Int J Antimicrob Agents 2011; 38: 319-324

22. Hashimoto T, Agr H, Chaen H, Fukuda S, Kurimoto M. Isolation and identification of anti-Helicobacter pylori compounds from Polygonum tinctorium Lour. Nat Med 1999; 53: 27-31

23. Tabak M, Armon R, Rosenblat G, Stermer E, Neeman I. Diverse effects of ascorbic acid and palmitoyl ascorbate on Helicobacter pylori survival and growth. FEMS Microbiol Lett 2003; 224: 247-253

24. Mahady GB, Matsuura H, Pendland SL. Allixin, a phytoalexin from garlic, inhibits the growth of Helicobacter pylori in vitro. Am J Gastroenterol 2001; 96: 3454-3455.

25. Wang YC, Li WY, Wu DC, Wang JJ, Wu CH, Liao JJ, Lin CK. In vitro activity of 2-methoxy-1,4-naphthoquinone and stigmasta-7,22-diene-3β-ol from impatiens balsamina L. against multiple antibiotic-resistant Helicobacter pylori. Evid Based Complement Alternat Med 2011; 2011: 704721

26. Hamasaki N, Ishii E, Tominaga K, Tezuka Y, Nagaoka T, Kadota S, Kuroki T, Yano I. Highly selective antibacterial activity of novel alkyl quinolone alkaloids from a Chinese herbal medicine, Gosyuyu (Wu-Chu-Yu), against Helicobacter pylori in vitro. Microbiol Immunol 2000; 44: 9-15

27. Wang HH, Chung JG. Emodin-induced inhibition of growth and DNA damage in the Helicobacter pylori. Curr Microbiol 1997; 35: 262-266

28. Mabe K, Yamada M, Oguni I, Takahashi T. In vitro and in vivo activities of tea catechins against Helicobacter pylori. Antimicrob Agents Chemother 1999; 43: 1788-1791

29. Iimuro M, Shibata H, Kawamori T, Matsumoto T, Arakawa T, Sugimura T, Wakabayashi K. Suppressive effects of garlic extract on Helicobacter pylori-induced gastritis in Mongolian gerbils. Cancer Lett 2002; 187: 61-68

30. Kuo CH, Weng BC, Wu CC, Yang SF, Wu DC, Wang YC. Apigenin has anti-atrophic gastritis and anti-gastric cancer progression effects in Helicobacter pylori-infected Mongolian gerbils. J Ethnopharmacol 2014; 151: 1031-1039

31. Doha Abou Baker. Plants against Helicobacter pylori to combat resistance: An ethnopharmacological review. Biotechnology Reports 26 (2020) e00470

32. E.A. O’Gara, D.J. Hill, D.J. Maslin, Activities of garlic oil, garlic powder, and their diallyl constituents against Helicobacter pylori, Appl. Environ. Microbiol. 66 (5) (2000) 2269–2273

33. X.Q. Zhang, H.M. Gu, X.Z. Li, Z.N. Xu, Y.S. Chen, Y. Li, Anti-Helicobacter pylori compounds from the ethanol extracts of Geranium wilfordii, J. Ethnopharmacol. 147 (1) (2013) 204–207,

34. Janusz A. Madej. Udział „onkobakterii” w procesie nowotworzenia – wybrane przykłady. Zakład Patomorfologii i Weterynarii Sądowej, Katedra Patologii, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. 2020: Wrocław