Droga do natury

Żywokost lekarski, syn. kosztywał (Symphytum officinale L., ang. Common Comfrey) – bylina należąca do rodziny Ogórecznikowatych (Boraginaceae) występująca w Europie, za wyjątkiem południowej i północnej części kontynentu. W Polsce można ją spotkać na mokrych łąkach, przydrożach, w rowach i na brzegach wód, od niżu po niższe partie gór. Jest to roślina preferująca gleby wilgotne i zasobne w azot.

Żywokost lekarski dorasta do 1 m wysokości wytwarzając dosyć grubą łodygę, która jest silnie rozgałęziona u dołu. Liście są duże, podługowato-lancetowatego kształtu i zbiegające się wzdłuż międzywęźla. Zarówno łodyga jak liście żywokostu są szorstko owłosione. Zwisające kwiaty, zebrane w kwiatostany typu sierpnik posiadają purpurowo-fioletową lub rzadziej żółtawo-białą koronę o rurkowato-dzwonkowatym kształcie. Składa się ona z 5-ciu pręcików i 1 słupka, z 5-ma łatkami zamkniętych wewnątrz 5 osklepkami. Kielich jest również 5-cio dzielny. Okres kwitnienia przypada od maja do czerwca. Ponadto owoc żywokostu stanowi rozłupnia o 4 rozłupkach.

Surowcem zielarskim jest korzeń żywokostu (Radix Symphyti, syn. Radix Consolidae) lub rzadziej jego liście. W smaku jest słodki, delikatnie cierpki.

SKŁADNIKI AKTYWNE

Korzeń żywokostu zawiera śluzy (ok. 12-15%, w tym m. in. glukuromannany), garbniki (ok. 2% nie wykazujące właściwości ściągających), kwasy polifenolowe (kwas kawowy, kwas chlorogenowy, kwas dwugalusowy), alantoinę (do 1%). Zawiera ponadto alkaloidy (wirydyfloryna, echinatyna), triterpeny (izobauerenol), węglowodany (skrobia), alkaloidy, aminokwasy (asparagina) i sole mineralne. Według badań korzeń żywokostu zawiera alkaloidy pirolizydynowe (wg. różnych danych od 0,01 do 1,2%, w tym: – acetylolikopsamina, acetylintermedyna, echimidyna, intermedyna, likopsamina i symfityna).

DZIAŁANIE

Żywokost lekarski wykazuje działanie przyśpieszające gojenie się ran, powlekające, przeciwzapalne, przeciwbólowe i wykrztuśne.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

a) Wewnętrznie

Żywokost lekarski przede wszystkim ma zastosowanie w schorzeniach układu pokarmowego (stany zapalne żołądka i jelit, przekrwienie oraz zanik błony śluzowej żołądka i jelit, zwłaszcza w chorobie wrzodowej). Leczy również nieznaczne krwawienia z naczyń włosowatych i łagodzi problemy z trawieniem. Dzięki zawartości alantoiny pobudza podziały komórkowe, przyspiesza więc gojenie się ran i odnowę błon śluzowych przewodu pokarmowego. Hamuje proces zanikowy błon śluzowych w obrębie przewodu pokarmowego również u osób starszych. Związek ten zwiększa ilość neutrofili, przyczyniając się również do wzmożenia sił obronnych organizmu.

Natomiast dzięki zawartości flawonoidów (w głównej mierze) korzeń oraz liść żywokostu wykazują działanie antybakteryjne wobec patogenów wywołujących zatrucia i zakażenia. Wrażliwe są m.in. Salmonella typhi, S. Typhimurium, pałeczka okrężnicy (E. coli), gronkowiec złocisty (S. aureus) i pałeczka ropy błękitnej (P. aeruginosa).

Żywokost lekarski stosowany jest jako lek przeciwkaszlowy (zawarty w nim śluz działa osłonowo na błony śluzowe łagodząc kaszel). Korzeń żywokostu w postaci syropu lub płukanki stosowany jest również w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej, gardła i krtani, w tym u dzieci i młodzieży.

Żywokost lekarski w raz z kłączem tataraku, kwiatem rumianku stanowi mieszankę z powodzeniem stosowaną w leczeniu wrzodów żołądka (50% skuteczność) i wrzodów dwunastnicy (42% skuteczności), gdzie po 3-5 tygodniach stosowania następuje zanik nisz wrzodowych w obrazie roentgenowskim.

b) Zewnętrznie

Korzeń żywokostu podany zewnętrznie na skórę przyśpiesza podziały komórkowe i rozwój komórek skóry (proliferacja), tworzenie ziarniny w ubytkach skórnych i ranach. Dzięki temu stosowany jest na krwiaki, oparzenia, odmrożenia, owrzodzenia żylakowe nóg i inne trudno gojące się rany. Ponadto stosowany jest na złamania i zwichnięcia oraz choroby zapalne skóry z ubytkiem tkanki łącznej (np. w owrzodzeniach troficznych). Za właściwości lecznicze w dużej mierze odpowiada alantoina przyspieszająca ziarninowanie, a także śluzy, które z kolei działają powlekająco. Alantoina oprócz tego wpływa na fibroblasty skóry, przyspiesza proces regeneracji kości i wypełniania ubytków kostnych. Warto wiedzieć, że maści i posypki zawierające jako główny składnik alantoinę zazwyczaj są mniej skuteczne od wyciągów z korzenia żywokostu. Ponadto w raz z kwasem rozmarynowym odpowiada za właściwości przeciwbólowe.

Zarówno liść jak i korzeń żywokostu dosyć wykazują silne właściwości przeciwgrzybicze wobec: Allefsheria boydii Curvularia lunata, Drechslera rostrata, Epidermophyton floccosum, Nigrospora oryzae, Pleuretus ostreatus i Stachbotrys atra oraz nieco słabsze wobec Aspergillus niger. Z tego względu może być stosowany w leczeniu zmian grzybiczych skóry i gardła.

Wchodzi w skład mieszanki ziołowej Rektosan (zioła przeciw guzkom krwawniczym), Digestosan i Neopektosan oraz tabletek Azarina.

PRZECIWWSKAZANIA

Przed zastosowaniem żywokostu lekarskiego na skórę, należy dobrze oczyścić rany ze względu na ryzyko powstawania ropni (m.in. ze względu na przyspieszenie podziałów komórkowych).

Alkaloidy pirolizydynowe zawarte w korzeniu z żywokostu ograniczają wewnętrzne stosowanie lecznicze surowca. Według różnych badań odpowiadają one za toksyczność w stosunku do wątroby i płuc (działanie cytotoksyczne i mutagenne). Przy dłuższym ich podawaniu dochodzi do stopniowego uszkodzenia miąższu wątroby i powstania zwłóknień, a w konsekwencji do marskości wątroby i raka wątroby. Podobne zmiany zachodzą w płucach prowadząc do powstania gruczolaka płuc. Z literatury, którą znalazłem wynika, że bardziej toksyczne są alkaloidy pirolizydynowe rozpuszczalne w tłuszczach, a słabo lub w ogóle te, które są rozpuszczalne w wodzie. Z tego względu na pewno należy unikać doustnego stosowania ekstraktów ze sproszkowanego surowca oraz ekstraktów lipofilnych (podanie dojelitowe). Ponadto należy unikać stosowania preparatów z żywokostu w nowotworach (ze względu na przyspieszenie namnażania komórek).

STOSOWANIE

Żywokost lekarski stosuje się w formie odwarów do przygotowania kompresów, płukanek lub do picia oraz w postaci syropu. W formie doustnej zalecany jest bardziej w mieszankach niż jako jedyny składnik z uwagi na możliwą toksyczność korzenia żywokostu. Ponadto w mieszankach z innymi ziołami, a także w formie maści, żeli czy innych preparatów kosmetycznych.

• Odwar z korzenia żywokostu (Decotum Radix Symphyti) – 1 łyżkę korzenia żywokostu na 1,5 szklanki ciepłej wody należy macerować przez 6 godzin. Następnie macerat należy gotować przez 5 minut na wolnym ogniu i przecedzić. Zewnętrznie możemy go stosować do okładów i jako płukanka. Odwar ten można stosować doustnie po pół szklanki 2 razy dziennie.
• Mieszanka przeciwbólowa i przeciwskurczowa – należy wymieszać ze sobą po 30 g korzenia żywokostu, korzenia kozłka lekarskiego, plechy porostu islandzkiego i korzenia prawoślazu. Następnie 2 łyżki mieszanki należy gotować w 1 litrze wody przez 15 minut i na wolnym ogniu. Odwar pijemy 1-3 razy dziennie. Mieszanka ta stosowana jest do uspokojenia układu nerwowego (np. przy chorobie wrzodowej). Może być również stosowana przy nerwicy wegetatywnej żołądka.
• Herbata przy chorobach nerek – należy zmieszać ze sobą po 30 g liści brzozy, 20 g korzenia żywokostu i ziela skrzypu oraz po 10 g ziela nawłoci, ziela krwawnika i korzenia lukrecji. Następnie 2 łyżki mieszanki należy gotować w 1 litrze wody przez 15 minut. Herbatę pijemy 1-3 razy dziennie. Mieszanka ma właściwości moczopędne i antyseptyczne.
• Herbata odtruwająca przy zakażeniach bakteryjnych – należy zmieszać ze sobą po 40 g ziela dziurawca, nasion lnu, korzenia żywokostu, 20 g kłączy pięciornika kurzego i 10 g kwiatów wrotyczu. Następnie 1 łyżkę mieszanki należy zalać 1 szklanką ciepłej wody i pozostawić do wieczora. Po tym czasie całość należy podgrzać do wrzenia, przecedzić i wypić na gorąco przed snem. Herbata jest bogata w garbniki i śluzy, odtruwa organizm z produktów powstających po rozpadzie bakterii, polecana jest także w ostrym zapaleniu nerek i pęcherza.

LITERATURA

I. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6

II. Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987.

III. Władysław Walewski: Towaroznawstwo zielarskie. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1985. ISBN: 83-200-0968-5.

IV. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6

V. Dietmar Aichele, Marianne Golte-Bechtle, tłum. Helena Terpińska-Ostrowska: Jaki to kwiat?. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1984. ISBN 83-09-00687-X

VI. Edyta Überhuber, Jan Schulz: Leki z Bożej apteki, Chrześcijański Instytut Wydawniczy „Znaki Czasu” , Warszawa 2007. ISBN: 978-83-7295-093-2

VII. Trifan A, Czerwińska ME, Zengin G, Esslinger N, Grubelnik A, Wolfram E, Skalicka-Woźniak K, Luca SV. Influence of pyrrolizidine alkaloids depletion upon the biological activity of Symphytum officinale L. extracts. J Ethnopharmacol. 2023 Mar 1;303:116010. doi: 10.1016/j.jep.2022.116010. Epub 2022 Dec 7. PMID: 36493995.

VIII. Salehi B, Sharopov F, Boyunegmez Tumer T, Ozleyen A, Rodríguez-Pérez C, Ezzat SM, Azzini E, Hosseinabadi T, Butnariu M, Sarac I, Bostan C, Acharya K, Sen S, Nur Kasapoglu K, Daşkaya-Dikmen C, Özçelik B, Baghalpour N, Sharifi-Rad J, Valere Tsouh Fokou P, Cho WC, Martins N. Symphytum Species: A Comprehensive Review on Chemical Composition, Food Applications and Phytopharmacology. Molecules. 2019 Jun 18;24(12):2272. doi: 10.3390/molecules24122272. PMID: 31216776; PMCID: PMC6631335.

IX. Źródło ryciny: Tigerente at German Wikipedia, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3411931