Żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus)
Żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus, syn. Ocycoccus quadripetala, ang. Cranberry, Moorberry, Mossberry) – roślina należąca do rodziny wrzosowatych (Ericaceae) występująca na terenach leśnych Europy środkowej i północnej, a także w Ameryce Północnej oraz północnej części Azji. Żurawina błotna rośnie na wysokich torfowiskach i mokradłach. Preferuje kwaśne gleby torfowe, porośnięte mchem o dużym poziomie wilgoci.
Żurawina błotna wytwarza płożącą łodygę dorastającą do 100 cm długości. Liście są niewielkich rozmiarów, ciemnozielone i błyszczące na wierzchu o sinobiaławym spodzie i jajowatoeliptycznym kształcie oraz zaostrzonym, podwiniętym brzegu. Różowe kwiaty o 4-dzielnej koronie pojawiają się od czerwca do lipca. Są one małe, zwisające na długich szypułkach. Natomiast jej owoc stanowi czerwona jagoda o średnicy do 1,5 cm. Gatunek ten można spotkać na torfowiskach, głównie na niżu.
Surowcem zielarskim jest owoc żurawiny błotnej. Podobne właściwości wykazuje owoc żurawiny wielkoowocowej (Vaccinium madrocarpon).
SKŁADNIKI AKTYWNE
Owoc żurawiny błotnej jest bogaty w polifenole: zwłaszcza antocyjany, proantocyjany i flawonole (kwercetyna), flawanole (flawan-3-ole) proantocyjanidy i kwasy fenolowe (kwas hydroksycynamonowy, chinowy). Ponadto zawiera taniny, triterpenoidy (kwas ursolowy), kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy, benzoesowy) i węglowodany (fruktoza i glukoza). Zawiera również witaminy (dużą ilość witaminy C oraz wit. A i witaminy z grupy B). Warto przy tym wspomnieć, że zawartość witaminy C oraz innych antyoksydantów jest na ogół podobna do żurawiny wielkoowocowej, ale zależy od kraju pochodzenia. Według badań szczególnie łotewska odmiana żurawiny jest bogata w witaminę C. Ponadto żurawina błotna uprawiana w chłodniejszym klimacie i bez udziału pestycydów i nawozów zawiera większą ilość polifenoli.
DZIAŁANIE
Żurawina błotna wykazuje działanie przeciwszkorbutowe, antyoksydacyjne, antybakteryjne (drogi moczowe), przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, moczopędne, hipoglikemiczne, przeciwbiegunkowe. Ponadto wykazuje działanie kardioprotekcyjne, antynowotworowe, przeciwwirusowe.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
W badaniach amerykańskich naukowców wykazano właściwości antybakteryjne i antyadhezyjne składników soku z żurawiny na bakterie bytujące w drogach moczowych. Zwłaszcza proantocyjanidyny odpowiadają za ochronne działanie soku z żurawiny na drogi moczowe. W badaniach wykazano podatność sporej grupy bakterii Gram-ujemnych (Escherichia coli i Salmonella typhimurium) i Gram-dodatnich (Enterococcus faecalis, Listeria monocytogenes i Staphylococcus aureus) na ekstrakty z owoców żurawiny. Z tego względu spożywanie przetworów z owoców żurawiny jest zalecane m.in. w leczeniu zakażeń dróg moczowych i przewodu pokarmowego. Najlepiej sprawdzają się w tym ekstrakty wodno-etanolowe czyli np. – nalewki. Ponadto polifenole zawarte w soku z żurawiny hamują przyleganie Neisseria meningitides do nabłonka nosowo-gardłowego. Hamują w ten sposób kolonizację meningoka wywołującego m.in. zapalenie zatok i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wykazuje przy tym skuteczność większą niż sok z bażyny czarnej czy borówki czarnej.
Ponadto w innych badaniach wykazano, że sok z żurawiny (tutaj – rozpuszczalne w wodzie substancje stałe) hamuje przyleganie pneumokoków (Streptococcus pneumoniae) do komórek oskrzeli (badanie na linii Calu-3) co ma znaczenie w leczeniu infekcji płuc. Natomiast właściwości przeciwwirusowe żurawiny błotnej są zbliżone do borówki czarnej. Działanie przeciwwirusowe jest zależne od zawartości polifenoli (zwłaszcza w stosunku do wirusa grypy).
Za działanie przeciwzapalne odpowiada kwercetyna, która m.in. zmniejsza ekspresję mRNA cyklooksygenazy-2 (COX-2) oraz obniża ilość cytokin prozapalnych produkowanych przez makrofagi. Właściwości przeciwzapalne mają również inne związki fenolowe zawarte w owocach żurawiny.
Działanie na układ sercowo-naczyniowy
Sok z żurawiny (wyciskany na zimno) jest polecany w leczeniu nadciśnienia tętniczego. Poprawia funkcjonowanie śródbłonka naczyń tętniczych poprzez wzrost ekspresji mediatorów (czynników) przeciwzapalnych i przeciwzakrzepowych. Nieco lepszą skutecznością w leczeniu nadciśnienia cechuje się borówka czernica.
Właściwości antynowotworowe
W pewnym stopniu sok z żurawiny może wspomagać terapię antynowotworową. Poprzez silne właściwości antyoksydacyjne hamuje skutki stresu oksydacyjnego, chroni przed peroksydacją lipidów (proces utleniania lipidów do ich nadtlenków) i uszkodzeniami DNA powstającymi w keratynocytach np. w czasie ekspozycji na promieniowanie UV (UVA i UVB). Owoc żurawiny hamuje ponadto proliferację wielu komórek nowotworowych (namnażanie się). Podatne są m.in. nowotwory jamy ustnej (rak kolczystokomórkowy – linie: KB i CAL-27), piersi (apoptoza i hamowanie fazy G1, linia MCF-7), jelita grubego (linie: HCT116 i HT-29) i prostaty (linia: LNCaP) w zależności od stężenia ekstraktu z owoców (od 25 do 200 µg/ml). Za działanie antynowotworowe odpowiadają m.in. proantocyjanidyny.
Działanie hipoglikemiczne
Z uwagi na właściwości hipoglikemiczne owoców z żurawiny zaleca się je w zaawansowanej fazie cukrzycy.
Żurawina jako naturalny konserwant
Owoc żurawiny i otrzymywany z niej sok ma również zastosowanie w przetwórstwie mięsa, ponieważ zwiększa trwałość produktów mięsnych (hamuje wzrost bakterii powodujących psucie się mięsa i hamuje utlenianie się lipidów). Wykazano również jej skuteczność w stosunku do hamowania wzrostu grzybów powodujących psucie konfitur o obniżonym stężeniu cukru (np. pasta malina–aloes i truskawka–limonka). Za działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze w głównej mierze odpowiadają: kwercetyna, proantocyjanidyny i antocyjany.
PRZECIWWSKAZANIA
Nie stwierdzono.
STOSOWANIE
Na zapalenie pęcherza moczowego lub zakażenie dróg moczowych stosuje się duże ilości soku z żurawiny – ok. 225ml 3 razy dziennie oraz konfitury żurawinowe.
- Mieszanka zalecana przy gorączce – wymieszać ze sobą równe ilości soku z żurawiny, czarnej porzeczki, soku malinowego, soku z czarnego bzu i rozcieńczyć herbatą z cytryną
LITERATURA
I. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6
II. Dietmar Aichele, Marianne Golte-Bechtle, tłum. Helena Terpińska-Ostrowska: Jaki to kwiat?. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1984. ISBN 83-09-00687-X
III. prof. dr hab. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Wydanie V. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1985. ISBN: 83-09-00256-4.
IV. Jurikova T, Skrovankova S, Mlcek J, Balla S, Snopek L. Bioactive Compounds, Antioxidant Activity, and Biological Effects of European Cranberry (Vaccinium oxycoccos). Molecules. 2018 Dec 21;24(1):24. doi: 10.3390/molecules24010024. PMID: 30577610; PMCID: PMC6337168.
V. Lidia Wincek: Roślinne terapie antynowotworowe w praktyce terapeutycznej. Vital, Białystok 2017. ISBN: 978-83-65404-64-0
VI. Edyta Überhuber, Jan Schulz: Leki z Bożej apteki, Chrześcijański Instytut Wydawniczy „Znaki Czasu”, Warszawa 2007. ISBN: 978-83-7295-093-2
VII. Źródło ryciny: Андрей Перцев 1967 – Own work, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21355065