Droga do natury

Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare syn. Chrysanthemum vulgare) – bylina należąca do rodziny złożonych (Compositae, syn, Asteraceae, ang. Common Tansy), występująca na terenie prawie całej Europy, a częściowo także w Azji (do terenów Syberii). W Polsce jest gatunkiem pospolitym. Można go spotkać na aluwiach nadrzecznych, w zaroślach, nad brzegami lasów, na przydrożach, polanach, miedzach, nasypach kolejowych i miejscach ruderalnych, głównie na nizinach, przy czym preferuje gleby gliniaste zasobne w składniki odżywcze.

Wrotycz pospolity rośnie na wysokość 50 – 150 cm. Łodyga jest kanciasta, pusta w środku. Wytwarza podwójnie pierzastosieczne liście. W koszyczkach zebranych w baldachogrona widoczne są jedynie żółte rurkowate kwiaty wewnętrzne. Jeśli wytwarza kwiaty języczkowate to są one bardzo krótkie. Okres kwitnienia przypada na lipiec – październik. Natomiast owoc wrotyczu pospolitego stanowi niełupka.

Surowcem zielarskim jest kwiat wrotyczu (Flos Tanaceti) lub całe ziele (Herba Tanaceti). W postaci handlowej obecne są różne tzw. rasy chemiczne.

SKŁADNIKI AKTYWNE

Kwiat wrotyczu zawiera ok. 1,5% olejku eterycznego (β-tujon, izotujon, kamfen), przy czym przeważają: β-pinen, artemisiaketon, kamfora i umbellulon. Poza tym występują gorycze (tanacetyna), seskwiterpeny (germakren), laktony seskwiterpenowe (partenolid). Ponadto flawonoidy (m. in. pochodne luteoliny, apigenina, kwercetyna, jaceidyna i diosmina), ksantofile, kostunolidy, fenolokwasy, fitosterole, borneol, chamazulen, vulgaron, bergamoten, sabinen, chryzantenol. Istnieje wiele ras chemicznych, które zawierają różny skład procentowy składników aktywnych.

DZIAŁANIE

Wrotycz pospolity wykazuje działanie przeciwrobacze, przeciw-wszawicze, antybakteryjne, przeciwgrzybicze (Candida albicans) i przeciwzapalne. Ponadto preparaty wrotyczu działają endokrynnie, żółciotwórczo, antynowotworowo, immunoregulacyjnie i uspokajajaco.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Wrotycz pospolity jest stosowany wewnętrznie jako silny specyfik przeciwrobaczy, zwłaszcza w leczeniu zakażeń glistą jelitową i owsikami (kwiat wrotyczu w formie wyciągów alkoholowych). Rzadziej stosuje się go w mieszankach ziołowych na tasiemczycę. Ma również działanie przeciwgrzybicze i antybakteryjne. Natomiast zawarte w wyciągach wodnych gorycze (tanacetyna) pobudzają czynności wydzielnicze żołądka. Ponadto wykazuje działanie antynowotworowe wobec komórek niedrobnokomórkowego raka płuc (NSCLC).

Zewnętrznie wrotycz pospolity jest stosowany w postaci naparu – przy usuwaniu owsików lub w postaci nalewek – przy usuwaniu wszy (głowowych i łonowych) i świerzbowców. Ponadto wykazuje działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze. Z tego względu można go stosować do płukania jamy ustnej przy infekcjach gardła, w tym przy anginie ropnej wywołanej przez Candida albicans (zwłaszcza olej wrotyczowy). Ponadto wchodzi w skład mieszanek stosowanych w leczeniu wyprysków skórnych.

Medycyna ludowa podaje zastosowanie wyciągów alkoholowych z kwiatów wrotyczu w leczeniu objawów reumatoidalnego zapalenia stawów i artretyzmu (w postaci nacierania). Ponadto od dawna ziele wrotyczu służy do odstraszania moli i pluskiew (podobnie jak ziele bagna).

Surowiec wchodzi w skład płynu Artemisol (na wszawicę i świerzbownicę).

PRZECIWWSKAZANIA

Ze względu na zawartość tujonu wrotycz pospolity powinien być stosowany pod nadzorem lekarza lub doświadczonego fitoterapeuty. Po zastosowaniu może wystąpić podrażnienie i przekrwienie błon śluzowych jelit, żołądka i nerek, a u kobiet również tego typu objawy ze strony macicy. Preparatów wrotyczu nie należy stosować w ostrym i podostrym nieżycie żołądka i jelit, nerek, wątroby. Ponadto rasy chemiczne, u których przeważa umbellulon jako składnik chemiczny olejku mogą wywoływać bóle głowy. Roślina w większych ilościach jest trująca. Nie należy jej stosować u dzieci i kobiet w ciąży. Przeciwwskazania dotyczą stosowania wewnętrznego.

STOSOWANIE

Kwiat i ziele wrotyczu można stosować w postaci naparów, odwarów, maceratów i nalewek lub w postaci sproszkowanej.

a) Stosowanie wewnętrzne

• Proszek wrotyczowy – 10 g sproszkowanych kwiatów wrotyczu należy połączyć z miodem lub powidłami jako środek przeciwrobaczy. Po 3 h należy przyjąć olej rycynowy (1-2 łyżki).

• Odwar wrotyczowy – jedną łyżkę pociętego lub zmielonego ziela wrotyczu należy zalewać 300 ml wody i gotować na wolnym ogniu przez 10 minut. Następnie należy uzupełnić wyparowaną wodę, dodać łyżkę oleju z kiełków pszenicy i odstawić na pół godziny do naciągnięcia. Po odcedzeniu odwar pijemy kilka razy dziennie po pół szklanki. Można go również stosować zewnętrznie do okładów lub lewatyw.
• Napar wrotyczowy – jedną łyżkę pociętego lub zmielonego ziela wrotyczu należy zalewać 300 ml wrzącej wody i dodać 5 ml oleju z kiełków pszenicy. Następnie całość odstawiamy po przykryciem na 20 minut. Po odcedzeniu napar pijemy kilka razy dziennie po pół szklanki.
• Herbata odtruwająca przy zakażeniach bakteryjnych – po 40 g ziela dziurawca, nasion lnu, korzenia żywokostu, 20 g kłączy pięciornika kurzego i 10 g kwiatów wrotyczu należy wymieszać ze sobą. Następnie 1 łyżkę mieszanki zalewamy ciepłą wodą i pozostawiamy do wieczora, kiedy to całość podgrzewamy do wrzenia, przecedzamy i pijemy na gorąco przed snem. Herbata jest bogata w garbniki i śluzy, odtruwa organizm z produktów powstających po rozpadzie bakterii, polecana jest także w ostrym zapaleniu nerek i pęcherza.

b) Stosowanie zewnętrzne

• Lewatywa na owsiki u dzieci – 10 g kwiatów wrotyczu i 15 g ziela tymianku należy zalać wrzątkiem i pozostawić pod przykryciem na 20 minut, odpowiednio ostudzić i przecedzić.
• Zioła przeciw wszawicy i świerzbowi – patrz: wszawica.

LITERATURA

I. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6

II. Dietmar Aichele, Marianne Golte-Bechtle, tłum. Helena Terpińska-Ostrowska: Jaki to kwiat?. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1984. ISBN 83-09-00687-X

III. Lidia Wincek: Roślinne terapie antynowotworowe w praktyce terapeutycznej. Vital, Białystok 2017. ISBN: 978-83-65404-64-0

IV. Edyta Überhuber, Jan Schulz: Leki z Bożej apteki, Chrześcijański Instytut Wydawniczy „Znaki Czasu” , Warszawa 2007. ISBN: 978-83-7295-093-2

V. Źródło ryciny: droga do natury