Wąkrotka azjatycka, gotu kola (Centella asiatica)
Wąkrotka azjatycka, gotu kola (Centella asiatica) – wieloletnia roślina należąca do rodziny selerowatych (Apiaceae), której zasięg występowania obejmuje strefę tropikalną i subtropikalną obu półkul. W Azji występuje w Chinach, Indiach, Indonezji, Malezji czy też na Sri Lance oraz w Południowej i Centralnej Afryce, Australii, Południowej i Środkowej Ameryce. Rośnie w pobliżu zbiorników wodnych, preferując gleby wilgotne, stanowiska nasłonecznione i skaliste miejsca. Spotyka się ją również w górach na wysokości 700 m npm.
Nazwa łacińska – Centella pochodzi od słowa centrum określającego obfitość jej występowania. Natomiast nazwa gotu kola pochodzi z języka syngaleskiego (Sri Lanka) i oznacza liść o kielichowym kształcie (gotu – kielichowy kształt, kola – liść). Łodyga wąkrotki azjatyckiej płożąca się z obecnymi czasem na dolnej części włoskami. Tworzy ona węzły z których wyrastają liście o długim ogonku (do 10 cm, czasem więcej) o nerkowatym, eliptycznym bądź dłoniastym kształcie i karbowanym brzegu. Od maja do października spotkać można ciemno-różowe, białoróżowe lub czerwonawe, niewielkie kwiaty, zebrane w baldachokształtne kwiatostany mające po 5 płatków. Natomiast owoc stanowi niewielka, owalna i zakrzywiona rozłupka
Surowcem zielarskim może być ziele lub liść wąkrotki azjatyckiej.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Wąkrotka azjatycka zawiera saponiny triterpenowe i kwasy triterpenowe (azjatykozyd, centellozyd, kwas azjatykowy, kwas madekasowy, kwas centelikowy, madekasozyd, brahmozyd, kwas bramikowy, braminozyd, tankunizyd), monoterpeny, seskwiterpeny, diterpeny, tetraterpeny. Ponadto występują flawonoidy (kwercetyna, kemferol), fitosterole (stygmasterol, sitosterol i kampesterol), fenylopropanoidy, garbniki, poliacetale, alkaloidy (solanina, solanidyna), węglowodany, aminokwasy, witaminy (A, C, K, E) i sole mineralne (fosfor, wapń, magnez, żelazo).
DZIAŁANIE
Wąkrotka azjatycka wykazuje działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwgorączkowe, neuroochronne, pro-regeneracyjne i odmładzające. Ponadto posiada właściwości przeciwwrzodowe, pobudzające układ odpornościowy, wzmagające trawienie, przeczyszczające i uspokajające.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
W medycynie ajurwedyjskiej wąkrotka azjatycka jest jedną z najważniejszych roślin wzmacniających i wydłużających życie. Wspomaga odżywianie oraz regenerację mózgu i całego układu nerwowego, a także hamuje procesy starzenia się i poprawia pamięć. Natomiast, w naszym kręgu kulturowym stosowana jest w zaburzeniach trawienia, przy różnych schorzeniach układu nerwowego i w dermatozach. Ponadto podaje się ją w chorobach układu pokarmowego (zapalenie i wrzody żołądka, stany zapalne wątroby) i w stanach zapalnych dróg moczowych. Poza tym w chorobach infekcyjnych z gorączką (np. przy infekcji wirusem grypy, w czerwonce). Przykładowo wykazano, że siła działania saponiny triterpenowej – azjatykozydu w stosunku do prątków gruźlicy jest porównywalna do streptomycyny. Ponadto olejek eteryczny otrzymywany z rośliny wykazuje najsilniejsze działanie antybakteryjne w stosunku do Escherichia coli i Bacillus subtilis, a przeciwgrzybicze wobec grzyba: Aspergilus niger. Natomiast w innym badaniu udowodniono skuteczność ekstraktu etanolowego w stosunku do wielu bakterii, zarówno gram-ujemnych jak i gram-dodatnich.
Saponiny triterpenowe (głównie azjatykozyd i jego pochodne) wąkrotki azjatyckiej pobudzają działanie układu siateczkowo-śródbłonkowego (układu fagocytarnego), który jest w ścisłym powiązaniu z układem odpornościowym. Dzięki temu zwiększają one odporność na zakażenia, przyśpieszają regenerację ran poprzez pobudzenie ich ziarninowania i angiogenezę naczyń krwionośnych. Poprawiają one również elastyczność i napięcie ścian naczyń krwionośnych (stymulacja syntezy kolagenu i innych białek tkanki łącznej). Zmniejszają przepuszczalność naczyń włosowatych i działają antyagregacyjnie. Ze względu na to roślina ma zastosowanie w stanach niewydolności żylnej (żylaki, guzki krwawnicze odbytu) i powikłaniach po zakrzepicy żylnej (zespół pozakrzepowy). Mają także zastosowanie w leczeniu trądu, tocznia rumieniowego oraz przy gojeniu ropni, wyprzeń i wyprysków (stosowanie zewnętrzne).
PRZECIWWSKAZANIA
Nie zaleca się jej stosowania u kobiet w ciąży i u epileptyków. Nie należy jej stosować dłużej niż 6 tygodni. Z uwagi na zawartość solaniny i solanidyny nie należy jej stosować w większych ilościach. Mogą wtedy wystąpić objawy zatrucia (biegunka, bóle brzucha, głowy, brak koordynacji).
STOSOWANIE
Można stosować wyciągi wodne (napary i odwary) i alkoholowe z ziela. W chorobach infekcyjnych bardziej skuteczny jest ekstrakt etanolowy, jednakże odwar wykazuje tylko niewiele słabsze działanie.
LITERATURA
I. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6.
II. Dominika Król, Centella asiatica L. – medicinal properties, „Postępy Fitoterapii”, 18 marca 2010 [dostęp 2019-11-01] (pol.).
III. https://plants.ces.ncsu.edu/plants/centella-asiatica/
IV. Siddiqui BS, Aslam H, Ali ST, Khan S, Begum S. Chemical constituents of Centella asiatica. J Asian Nat Prod Res. 2007; 9(3-5):407-414. doi:10.1080/10286020600782454
V. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6
VI. NS Jagtap, SS Khadabadi, DS Ghorpade, NB Banarase, SS Naphade. Antimicrobial and Antifungal Activity of Centella asiatica (L.) Urban, Umbeliferae. Research J. Pharm. and Tech.2 (2): April.-June.2009; Page 328-330.
VII. Źródło ryciny: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=121747465