Droga do natury

Tymianek właściwy, Macierzanka tymianek (Thymus vulgaris) – jest to półkrzew z rodziny Wargowych (Labiatae, syn. Lamiaceae), występujący w licznych odmianach i formach w krajach śródziemnomorskich. Można go tam spotkać w skupiskach na skalistych stepach, w makiach, na wybrzeżu aż po piętro górskie Alp Nadmorskich. Obecnie jest gatunkiem uprawianym w wielu krajach Europy, w Północnej Ameryce i Północnej Afryce. W Polsce występuje jako roślina uprawna. Osiąga 40 cm wysokości, a jego wzniesiona i dobrze rozgałęziona, czterokanciasta łodyga jest silnie drewniejąca u dołu. Natomiast liście są krótkoogonkowe lub siedzące, eliptycznego lub wąsko-lancetowatego kształtu, z podwiniętym brzegiem, a od spodu jaśniejsze. Od maja do września (w zależności od regionu) można spotkać fioletoworóżowe (czasem też białe) kwiaty wargowe. Zebrane są w pozorne okółki i tworzą szczytowe, groniaste kwiatostany, natomiast ich korona jest dwuwargowa. Jest to silnie aromatyczna roślina o charakterystycznym tymolowym zapachu.

Surowcem zielarskim jest ziele tymianku (Herba Thymi) i pozyskiwany z niego olejek tymiankowy. Zbioru surowca dokonuje się w okresie kwitnienia (zwykle od czerwca do września), unikając zdrewniałych części pędów. Następnie surowiec suszy się w miejscu zacienionym i przewiewnym (nie należy przekraczać temperatury 35 °C. Po ususzeniu osmykuje się liście i kwiaty, odrzucając z surowca zdrewniałe łodygi. Można je także przetrzeć przez sito odrzucając grubsze łodygi.

SKŁADNIKI AKTYWNE

Ziele tymianku zazwyczaj zawiera 0,4-1,0% (czasem nawet 5,4%) olejku eterycznego, składającego się w większości z tymolu (ok. 40%), karwakrolu, cyneolu, p-cymenu, p-cymolu, α-pinenu, linalolu i borneolu. Poza tym występują garbniki (do 10%), kwasy polifenolowe (kwas kawowy, kwas chlorogenowy), gorycze, kwasy tritriterpeny (kwas ursolowy, kwas oleanolowy), saponiny i flawony.

DZIAŁANIE

Tymianek właściwy wykazuje działanie antyseptyczne, antybakteryjne, wykrztuśne, przeciwskurczowe (flawonoidy), ściągające i przeciwrobacze. Ponadto ma właściwości moczopędne, pobudzające trawienie, przeciwkaszlowe, przeciwzapalne, regenerujące i poprawiające ukrwienie skóry (olejek).

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Ziele tymianku

Tymianek właściwy jest znany i ceniony ze względu na silne właściwości antybakteryjne i antyseptyczne oraz zdolności do wspomagania ruchu nabłonka rzęskowego i wydzielania śluzu. Stosowany jest w leczeniu infekcji dolnych i górnych dróg oddechowych, ponieważ ułatwia odkrztuszanie i usuwanie flegmy (zwiększa objętość wydzielanego śluzu i wzmaga ruch nabłonka migawkowego), łagodzi suchy kaszel i chrypkę (w wysuszeniu błon śluzowych krtani i gardła). Ponadto skutecznie hamuje rozwój bakterii, w tym najbardziej paciorkowców (również opornych na antybiotyki). Stosuje się go także przy krztuścu i dychawicy oskrzelowej (astmie) oraz przy nadmierny wysuszeniu błon śluzowych gardła i krtani. Właściwości te występują przede wszystkim dzięki zawartości tymolu i karwakrolu oraz garbników.

Ponadto stosowany jest w schorzeniach narządów trawienia, biegunkach bakteryjnych (działanie przeciwskurczowe i antyseptyczne). Poprawia trawienie (gorycze wzmagają wydzielanie soku żołądkowego), przeciwdziała wzdęciom, uczuciu sytości i wzmacnia wątrobę, ale w takich celach leczniczych stosuje się go w mieszance z innymi ziołami. Z uwagi na właściwości przeciwrobacze tymolu preparaty z tymianku mają zastosowanie w leczeniu zakażeń układu pokarmowego nicieniami (np. tęgoryjcem dwunastnicy).

Wyciągi z ziela służą do płukania jamy ustnej i gardła oraz do obmywania skóry w dermatozach – np. w łojotokowym zapaleniu skóry, wyprysku czy trądziku (działanie antybakteryjne i przeciwzapalne). Ponadto zalecane są na trudno gojące się rany, przy świerzbie, wszawicy, grzybicy i na upławy białe (irygacja) oraz na czyraki. Odwar z ziela tymianku stosuje się do przemywania skóry głowy (przy łupieżu i w ich wypadaniu). Tymianek właściwy stanowi przyprawę typową dla kuchni francuskiej, gdzie stosuje się ją do przygotowania potraw z dziczyzny i niektórych ryb.

Olejek tymiankowy

Olejek tymiankowy podobnie jak ziele wykazuje właściwości wzmacniające, antybakteryjne i pobudzające. Można dodawać go do kąpieli lub stosować miejscowo na skórę przy ropiejących ranach (np. w owrzodzeniach wywołanych przez paciorkowce, zakażeniach promieniowcami, drożdżakami – w kandydozie lub przy świerzbiączce). Można go stosować do masażu przy zesztywnieniu, bólu lub drżeniu mięśni. Ponadto w formie inhalacji w nieżycie gardła i oskrzeli (w rozcieńczeniu). Działanie antyseptyczne olejku obserwuje się nawet w rozcieńczeniu 1:3000. Na skórę stosuje się również sam tymol, który skutecznie hamuje również rozwój chorobotwórczych drożdżaków. Ma on jeszcze czasem zastosowanie w stomatologii do odkażania kanałów zębowych, a także do płukania jamy ustnej po zabiegu stomatologicznym (1% roztwór).

Jest składnikiem preparatu Tussipect i mieszanki Neopektosan i Septosan.

PRZECIWWSKAZANIA

Przy zalecanych dawkach ziele tymianku nie wywołuje działań ubocznych. Natomiast olejek tymiankowy i tymol mogą wywołać nudności, bóle głowy, zapalenie żołądka, albuminurię i czasem nawet uszkodzenie nerek. Dlatego nie używa się ich doustnie. Przy stosowaniu na skórę olejek tymiankowy wywołuje zaczerwienienie skóry (w zależności od rozcieńczenia).

STOSOWANIE

W postaci odwarów, naparów, jako składnik mieszanek ziołowych, syropów, kropli, maści i lewatyw. Natomiast olejek tymiankowy stosuje się w rozcieńczeniu np. z olejkiem migdałowym na skórę lub w formie inhalacji (w nieżycie gardła i krtani).

• Napar (Infusum Herba Thymi) – łyżkę ziela tymianku na 1,5 szklanki gorącej wody należy pozostawić na 15 minut pod przykryciem, a następnie przecedzić. Napar pijemy po 1/3 szklanki 2-3 razy dziennie jako środek wykrztuśny i poprawiający trawienie. Zewnętrznie stosujemy go do płukania jamy ustnej i gardła.
• Odwar (Decoctum Herba Thymi) – 100-120g ziela na 5 litrów wody należy gotować pod przykryciem przez 5 minut, a następnie odstawić na 10 minut i przecedzić. Odwar i przecedzone do płóciennego woreczka zioła dajemy do wanny i zalewamy wodą do 1/3 objętości wanny. Można go również stosować do przymoczek, okładów i do przemywania skóry głowy w łupieżu łojotokowym
• Napar przy astmie – równe ilości ziela tymianku, ziela fiołka trójbarwnego, liścia podbiału, korzenia omanu, kwiatów kupalnika i anyżu należy zmieszać ze sobą, a następnie sporządzić napar z 1 łyżki mieszanki na szklankę wrzącej wody.
• Lewatywa na owsiki u dzieci – 15 g ziela tymianku i 10 g kwiatów wrotyczy na litr wrzącej wody zaparzamy pod przykryciem przez 15 minut, a następnie przecedzamy. Stosuje się lewatywę z ostudzonego naparu.
• Zioła przeciwrobacze i przeciw lambliom – należy zmieszać ze sobą po 50 g ziela tymianku, korzenia omanu i kłącza tataraku, po 25 g liści orzecha włoskiego i mięty pieprzowej oraz 10 g ziela piołunu. Następnie należy wsypać 2 łyżki mieszanki do termosu i zalać 2 szklankami wrzącej wody, a termos zakręcić i odstawić na godzinę czasu. Pijemy po pół szklanki naparu 3 razy dziennie między posiłkami przez tydzień czasu. Następnie należy zredukować dawkę do 1-1,5 łyżki i pić do kilku tygodni. Przed i po kuracji powinno się kontrolować kał na obecność cyst lamblii. Wykazano również skuteczność mieszanki w stosunku do glist jelitowych i owsików.

LITERATURA

I. František Starý, Vaclav Jirasek, tłum. Aleksander Ostrowski: Rośliny lecznicze. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1982. ISBN: 83-09-00466-4

II. Władysław Walewski: Towaroznawstwo zielarskie. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1985. ISBN: 83-200-0968-5.

III. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6

IV. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6

V. Waleria Olechnowicz-Stępień, Eliza Lamer-Zarawska: Rośliny lecznicze stosowane u dzieci. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1992, s. 261. ISBN 83-200-1594-4.

VI. Jadwiga Górnicka: Apteka Natury. Warszawa, AWM. Wydanie IV, ISBN: 83-85904-71-9

VII. Rudi Beiser, tłum. Wojciech Zahaczewski: Ziołowe szczęście. Wyd. Bellona. Warszawa 2015. ISBN 978-83-11-14422-4

VIII. Źródło ryciny: Droga do natury