Szczaw kędzierzawy (Rumex crispus)
Szczaw kędzierzawy, kobylak (Rumex crispus L., ang. curled dock) – roślina należąca do rodziny rdestowatych (Polygoniaceae), której naturalny obszar występowania obejmuje większość terenów Europy, Azji Środkowej i Wschodniej, a także Afryki północnej. Szczaw kędzierzawy rośnie na łąkach, przydrożach, polach, kompostach, przy rowach, przede wszystkim na glebach wilgotnych, gliniastych ciężkich i zasobnych w składniki odżywcze (jest wskaźnikiem obecności azotu). Może osiągać od 40 do nawet 120 cm wysokości. Liście są wąskie, lancetowate i kędzierzawe o falistym brzegu skąd też wzięła się jego nazwa. Okres kwitnienia przypada na czerwiec – sierpień. Natomiast jego kwiaty ułożone są w pozorne grona.
Surowcem zielarskim jest korzeń i owoc szczawiu kędzierzawego. Najnowsze badania sugerują, że również ziele kobylaka posiada ciekawe właściwości lecznicze. podobne właściwości lecznicze wykazuje szczaw lancetowaty.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Korzeń kobylaka zawiera polifenole: flawonoidy, flawonole, proantocyjanidyny, alkaloidy, saponiny
Nadziemne części kobylaka (łodyga, liść i kwiaty) zawierają w głównej mierze związki należące do flawonów (5-hydroksy-3′-metoksyflawon, 3′-hydroksy-b-naftoflawon, genkwaninę, 3,6,3′-trimetoksyflawon) i chalkonoidów (kardamonina). Ponadto zawierają one pochodne kwasu benzoesowego: katechole (kwas 3,4-dihydroksy-5-metoksybenzoesowy) i kwasy fenolowe (kwas galusowy). Zawiera on także alkaloidy i saponiny oraz cukry.
DZIAŁANIE
Szczaw kędzierzawy wykazuje działanie uspokajające, moczopędne, pobudzające trawienie. Owoc – przeciwbiegunkowe, korzeń – zapierające, antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwreumatyczne, przeciwrobacze, przeciwbólowe, przeciwdrobnoustrojowe (przeciwgrzybicze i pierwotniakobójcze) i przeciwalergiczne. Natomiast ziele kobylaka hamuje hiperpigmentację oraz podobnie jak korzeń działa antyoksydacyjnie, przeciwgrzybiczo i pierwotniakobójczo.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Szczaw kędzierzawy wykazuje działanie oczyszczające – pomaga w usuwaniu substancji trujących i szkodliwych metabolitów wtórnych. Z tego względu pomocny jest w przewlekłych chorobach skóry oraz w zapaleniu stawów. W pewnym stopniu pobudza czynność nerek i wątroby, działa łagodnie przeczyszczająco i żółciopędnie. Ponadto, stosowany jest jako preparat oczyszczający powiększone węzły chłonne i wzmacniający krew w niedokrwistości. Natomiast z uwagi na dosyć silne właściwości antyoksydacyjne może być stosowany w usuwaniu wolnych rodników. Uważa się ponadto, że z uwagi na obecność związków fenolowych wykazuje on działanie przeciwrobacze, przeciwdrobnoustrojowe, przeciwbólowe i przeciwalergiczne. Wykazuje on dosyć silne właściwości pierwotniakobójcze i pewne przeciwgrzybicze. Przykładowo ekstrakt etanolowy wykazuje wartość IC50: 9,7 μg/ml wobec świdrowca nagany (Trypanosoma brucei), a ekstrakt acetonowy – IC50: 13 μg/ml wobec zarodźca malarii (Plasmodium falciparum). Ekstrakt acetonowy korzenia kobylaka wykazuje wartości minimalnego stężenia hamującego < 1,562 mg/ml wobec większości badanych szczepów.
Natomiast przy stosowaniu zewnętrznym, wykorzystuje się jego właściwości ściągające w leczeniu trudno gojących się ran czy owrzodzeń.
Natomiast ziele kobylaka z uwagi zawartość kardamoniny może hamować melanogenezę i przez to również hiperpigmentację. Ponadto wykazuje ono działanie antyoksydacyjne oraz w pewnym stopniu hamuje aktywność acetylocholinoesterazy (ekstrakt metanolowy). Ma to znaczenie między innymi w leczeniu choroby Alzhemeira. Natomiast inne badania potwierdzają właściwości cytotoksyczne ziela kobylaka (np. szikonina) wobec raka jelita grubego (linia HCT-116) oraz raka piersi (MCF-7). Jednakże właściwości te są zależne od pochodzenia surowca. Wykazuje ono podobne właściwości przeciwgrzybicze i pierwotniakobójcze (ekstrakt metanolowy – IC50: 15 μg/ml wobec Plasmodium falciparum) jak korzeń.
PRZECIWWSKAZANIA
Szczaw kędzierzawy nie powinien być stosowany za często przez kobiety w ciąży, a w okresie karmienia tylko doraźnie.
STOSOWANIE
Oprócz owocu i korzenia kobylaka, w sztuce kulinarnej stosuje się również młode liście, które można spożywać na surowo lub po ugotowaniu. Przykładowo można je dodawać do sałatek. Korzeń kobylaka można stosować podobnie jak korzenia szczawiu lancetowatego, tj. w formie odwaru, naparu lub w postaci sproszkowanej.
- Odwar z korzenia – pół łyżki korzenia na szklankę wody należy gotować przez 5 minut, a następnie przecedzić. Odwar należy pić po 1-2 łyżki od 2 do 3 razy dziennie lub stosować zewnętrznie do obmywań i okładów. Natomiast do celów irygacji należy go wcześniej wodą w stosunku 1 : 1.
- Napar z korzenia – jedną łyżeczkę korzenia należy zalać szklanką wrzątku i pozostawić pod przykryciem do zaparzenia na okres około 10-15 minut. Napar należy pić 1 do 2 razy dziennie.
LITERATURA
I. Saoudi MM, Bouajila J, Rahmani R, Alouani K. Phytochemical Composition, Antioxidant, Antiacetylcholinesterase, and Cytotoxic Activities of Rumex crispus L. Int J Anal Chem. 2021 Jul 2;2021:6675436. doi: 10.1155/2021/6675436. PMID: 34306086; PMCID: PMC8272662.
II. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6
III. Oladayo Amed Idris, Olubunmi Abosede Wintola, Anthony Jide Afolayan: Phytochemical and antioxidant activities of Rumex crispus L. in treatment of gastrointestinal helminths in Eastern Cape Province, South Africa. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine. Volume 7, Issue 12, 2017: Pages 1071-1078, ISSN 2221-1691.
IV. Dietmar Aichele, Marianne Golte-Bechtle, tłum. Helena Terpińska-Ostrowska: Jaki to kwiat?. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1984. ISBN 83-09-00687-X.
V. Idris OA, Wintola OA, Afolayan AJ. Evaluation of the Bioactivities of Rumex crispus L. Leaves and Root Extracts Using Toxicity, Antimicrobial, and Antiparasitic Assays. Evid Based Complement Alternat Med. 2019 Oct 30; 2019:6825297. doi: 10.1155/2019/6825297. PMID: 31827556; PMCID: PMC6885263.
VI. Źródło ryciny: Ettore Balocchi – Polygonaceae – Rumex crispus-2Uploaded by Amada44, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=25294510