Droga do natury

Świetlik łąkowy (Euphrasia rostcoviana Hayne) – to jednoroczna roślina z rodziny Trędownikowatych (Scrophulariaceae, w nowszych publikacjach do Zarazowatych – Orobanchaceae), występująca powszechnie praktycznie w całej Europie. Rosnie na łąkach, pastwiskach, półsuchych murawach, na skrajach lasów i torfowiskach, od pogórza do piętra górskiego, lubi gleby próchnicze, przy czym raczej nie rośnie na glebach zawierających sole wapnia. Jest to dosyć niska roślina (dorasta do 20 – 30 cm wysokości, czasem wyżej), a jego łodyga jest silnie rozgałęziona, wznosząca się. Natomiast liście świetlika są ułożone naprzeciwlegle, kształtu jajowatego o drobno ząbkowanych brzegach (3 – 6 ząbków po każdej stronie liścia). Ponadto od maja do października w wierzchołkach rozgałęzień spotkać można kwiaty barwy białej, fioletowo nabiegłe z żółtą plamką na dolnym płatku. Ich kielich i liście górne pokrywają włoski gruczołowe, których brakuje u świetlika wyprężonego. Korzenie świetlika podczepiają się pod korzenie innych roślin, pobierając z nich składniki odżywcze, dlatego świetlik jest półpasożytem roślin.

Surowcem jest ziele świetlika (Herba Euphrasiae) zbierane w okresie kwitnienia. W celu zbioru surowca, którego dokonuje się w suche dni, wycina się nadziemne części dobrze ulistnionych łodyg, odrzucając z nich zbrunatniałe liście. Surowiec należy następnie suszyć w miejscu zacienionych i przewiewnym, a najlepiej w suszarni o temperaturze do 30 °C.

SKŁADNIKI AKTYWNE

W zielu świetlika występują garbniki, glikozydy irydoidowe (aukubina), kwasy fenolowe (kwas kawowy, chlorogenowy). Ponadto zawiera żywice, woski, kumaryny, olejek eteryczny (ok. 0,2%), kwas krzemowy i inne związki mineralne (miedź, magnez).

DZIAŁANIE

Świetlik łąkowy wykazuje działanie przeciwzapalne, antyseptyczne, antyhistaminowe, ściągające, antybakteryjne i przeciw nieżytowi nosa.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

a) Stosowanie wewnętrzne
W formie tabletek lub kapsułek stosowany jest na choroby z wysoką gorączką, zapaleniu zatok przynosowych (przede wszystkim alergicznym) oraz w alergicznym nieżycie nosa. Właściwości antyalergiczne i przeciwzapalne zawdzięcza się głównie zawartej w zielu świetlika – aukubinie, która działa przeciwhistaminowo. Stosuje się go również przy niestrawności, biegunkach bakteryjnych (garbniki neutralizują toksyny bakteryjne), schorzeniach żołądka i kolkach żółciowych (działanie przeciwzapalne i ściągające). Ponadto wspomaga pamięć i wspomaga walkę z infekcjami bakteryjnymi.

b) Stosowanie zewnętrzne
Najbardziej znany jest ze swoich właściwości leczniczych na schorzenia oczu. Wyciągi wodne z ziela świetlika są zalecane w leczeniu zapalenia spojówek, tęczówek, schorzeń siatkówki oka o różnym pochodzeniu z objawami łzawienia. Ma zastosowanie również w stanach zapalnych brzegów powiek i jęczmieniu. Świetlik łąkowy uszczelnia naczynia krwionośne i hamuje wydzielanie histaminy zmniejszając w ten sposób odczyn alergiczny. Zawarte w zielu świetlika garbniki i kwasy fenolowe neutralizują bakteryjne toksyny. Oprócz niwelowaniu wpływu alergenów na oczy (kurz, dym, spaliny), ma również zastosowanie w nadwrażliwości oczu na promieniowanie (np. ekran TV czy komputer) i w ogólnym zmęczeniu narządu wzroku np. po długim czytaniu. Warto również wiedzieć, że świetlik łąkowy wspomaga przyswajanie witaminy A przez narząd wzroku i syntezę purpury wzrokowej w plamce żółtej.

PRZECIWWSKAZANIA

W zalecanych dawkach świetlik łąkowy nie wykazuje działań ubocznych. Jednakże większe dawki lub jednoczesne stosowanie niektórych leków może wywołać bezsenność, zaparcia, bóle głowy lub kaszel.

STOSOWANIE

W postaci okładów lub płukanek do oczu sporządzonych z odwaru świetlika.

• Napar w schorzeniach oczu – pół łyżeczki sproszkowanego ziela zaparzamy w 1/3 szklanki wrzącej wody i odstawiamy na 5 minut pod przykryciem. Napar stosujemy na noc do okładów w schorzeniach narządu wzroku (przez okres 2-4 miesięcy), a pozostały płyn wypijamy.
• Odwar z ziela świetlika – 1 łyżkę ziela świetlika należy zalać szklanką wody i gotować na małym ogniu pod przykryciem przez 3 minuty. Następnie należy go odstawić na 15 minut i przecedzić. Odwar stosujemy do przemywania oczu oraz do okładów (na powieki) w przewlekłych stanach zapalnych. Pozostałe po sporządzeniu odwaru ziele można również użyć zawijając je w gazę i przykładając na powieki.
• Odwar stosowany w zapaleniu powiek – po pół łyżki ziela świetlika i kwiatów rumianku należy zalać 1,5 szklanki wody i gotować na małym ogniu pod przykryciem przez 3 minuty (od momentu wrzenia). Następnie odwar należy odstawić na 15 minut i przecedzić. Stosujemy go do przemywania oczu oraz do okładów w podostrych i ostrych stanach zapalnych. Przyswajanie składników aktywnych zwiększa wymieszanie odwaru z równą ilością gęstej śmietany i nasycenie nią wacików (lub tamponów z waty). Tak przygotowane waciki należy przyłożyć na oczy na noc (można je przewiązać opaską). Natomiast z rana oczy należy przemyć odwarem.
• Mieszanka ziół do okładów na oczy – należy zmieszać ze sobą po 10 g ziela świetlika, ziela przywrotnika oraz kwiatów nagietka, rumianku i chabru. Następnie pół łyżki mieszanki należy zaparzyć w 2/3 szklanki wrzącej wody pozostawiając ją pod przykryciem na 15 minut. Po tym czasie napar należy przecedzić. Można go stosować 3-5 razy dziennie w formie okładów przez 10-20 minut w stanach zapalnych spojówek i brzegów powiek.

LITERATURA

I. František Starý, Vaclav Jirasek, tłum. Aleksander Ostrowski: Rośliny lecznicze. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1982. ISBN: 83-09-00466-4.

II. Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: ROŚLINY LECZNICZE i ich praktyczne zastosowanie. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987.

III. Władysław Walewski: Towaroznawstwo zielarskie. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1985. ISBN: 83-200-0968-5.

IV. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6

V. Edyta Überhuber, Jan Schulz: Leki z Bożej apteki. Chrześcijański Instytut Wydawniczy „Znaki Czasu” , Warszawa 2007. ISBN: 978-83-7295-093-2

VI. Dietmar Aichele, Marianne Golte-Bechtle, tłum. Helena Terpińska-Ostrowska: Jaki to kwiat?. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1984. ISBN 83-09-00687-X

VII. Waleria Olechnowicz-Stępień, Eliza Lamer-Zarawska: Rośliny lecznicze stosowane u dzieci. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1992, s. 261. ISBN 83-200-1594-4.

VIII. https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-109/eyebright

IX. Źródło ryciny: Enrico Blasutto – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7625586