Droga do natury

Skrzyp polny (Equisetum arvense, ang. horsetail) – to bylina, która rośnie już od czasów prehistorycznych. Należy do rodziny Skrzypowatych (Equisetaceae), a występuje w całej Europie. W Polsce można ją spotkać na podmokłych łąkach, ugorach, polach, rowach, a także na przydrożach, od niżu po regiel górny. Jednocześnie skrzyp polny preferuje gleby wilgotne. Wytwarza on dochodzące do 40 cm wysokości, jasnozielone, asymilacyjne pędy płonne. Podzielone są one na żeberkowane międzywęźla (6-19 żeberek), które jednakże pozbawione są typowych listków. Ponadto od marca do kwietnia pojawiają się żółtawoczerwone lub piaskowe pędy zarodnikowe, które zakończone są krótkim kłosem zarodnionośnym. Charakterystyczną cechą rośliny jest odgłos chrzęszczenia lub skrzypienia w czasie zgniatania jej łodyg. Natomiast kłącze skrzypu podzielone jest na międzywęźla, w których silnie się zakorzenia.

Surowcem zielarskim jest sok lub ziele skrzypu polnego (Herba Equiseti) zbierane od czerwca do września. Zbiera się wyłącznie dobrze rozwinięte pędy asymilacyjne i jak najszybciej suszy w przewiewnym i zacienionym miejscu. Co ciekawe dominującym składnikiem glinek wydobywanych z dna Morza Czarnego jest właśnie skamieniały skrzyp. Dzięki niemu zawdzięczają one swoje dobroczynne właściwości.

SKŁADNIKI AKTYWNE

Skrzyp polny jest bogatym źródłem krzemionki, która jest częściowo rozpuszczalna w wodzie (występuje 0,05-0,18% rozpuszczalnej formy). Ponadto zawiera glikozydy flawonoidowe (ekwizetryna: 7-glikozyd dikemferolu i izokwercytryna: 3-glikozyd kwercetyny oraz galuteolina), flawony (apigenina) i saponiny (ekwizetonina). Ziele skrzypu zawiera również kwasy organiczne (kwas askorbinowy, kwas akonitowy), fenolokwasy (kw. kawowy), fitosterol i zasady azotowe (3-metoksypirydyna). Oprócz związków krzemu surowiec zawiera inne mikroelementy oraz makroelementy (potas i magnez). Jednakże surowiec zawiera antywitaminę B1, która przeszkadza we wchłanianiu tiaminy co może powodować jej niedobory przy dłuższym. Innymi niekorzystnymi związkami są nikotyna i palustryna należące do grupy alkaloidów.

DZIAŁANIE

Skrzyp polny wykazuje działanie ściągające, przeciwkrwotoczne, moczopędne, przeciwbakteryjne, pobudzające przemianę materii, odtruwające, przeciwzapalne, ułatwiające gojenie się tkanek.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Krzemionka zawarta w skrzypie polnym wykazuje szereg właściwości leczniczych. Między innymi poprawia stan naczyń krwionośnych, regulując ich przepuszczalność (również flawonoidy) oraz hamuje odkładanie w nich tłuszczy. Z tego też względu pomaga w leczeniu miażdżycy. Ponadto poprawia stan naskórka, paznokci, włosów, błon śluzowych oraz tkanki łącznej i kości utrzymując ich właściwą elastyczność i odporność na czynniki zewnętrzne. Związki krzemu występujące w zielu skrzypu wpływają także na aktywność hormonalną osób starszych. Pomagają u nich w zaburzeniach wchłaniania krzemu i utrudnionej resorpcji soli wapnia z treści pokarmowej (z powodu zaniku błony śluzowej przewodu pokarmowego). Rozpuszczalne w wodzie związki krzemu dosyć dobrze wchłaniają się w przewodzie pokarmowym, dzięki czemu przydatne są w chorobach dróg moczowych. Mają zastosowanie w zapaleniu pęcherza i problemach z gruczołem krokowym oraz w kamicy moczanowej (przeciwdziałają krystalizacji składników mineralnych w drogach moczowych). Ponadto pomaga w chorobach metabolicznych u kobiet w ciąży i karmiących matek.

Oprócz związków krzemu skrzyp polny zawiera potas i magnez dzięki czemu może być stosowany jako w ich niedoborach. Ponadto dzięki zawartości flawonoidów surowiec wykazuje działanie moczopędne i łagodnie rozkurczowe oraz usuwa nadmiar moczanów i chlorków. Z tego względu używa się go w schorzeniach nerek, zmniejszonym przesączaniu kłębuszkowym, a pomocniczo w dnie moczanowej, gośćcu, przy zatrzymaniu wody i elektrolitów w organizmie. Jednakże działanie to jest zależne od osobniczej wrażliwości na związki aktywne skrzypu oraz od hamującego wydalanie moczu wpływu ekwizetoniny i związków krzemu. Pomaga również w usuwaniu toksyn z krwi (wiąże je i pomaga w ich wydalaniu) i posiada zdolność do pochłaniania energii promieniowania słonecznego.

Skrzyp polny bywa pomocny przy leczeniu chorób płuc takich jak zapalenie oskrzeli, gruźlica, gdzie pomaga w usuwaniu flegmy. Ponadto w chorobach układu pokarmowego czy różnych stanach zapalnych (np. przy zapaleniu spojówek). Ze względu na działanie przeciwkrwotoczne stosowany jest w nadmiernych krwawieniach miesięcznych, krwawieniach z przewodu pokarmowego (owrzodzenie okrężnicy, żołądka i krwawienia z żylaków odbytu). Skrzyp polny nieznacznie zwiększa liczbę erytrocytów i poziom hemoglobiny, co ma znaczenie w leczeniu anemii. Ponadto może być stosowany po operacjach (przyśpiesza regenerację tkanki łącznej) oraz w większych uszkodzeniach skóry (oparzenia).

Natomiast zewnętrznie stosuje się odwary do płukania jamy ustnej, okładów w różnego rodzaju problemach skórnych.

PRZECIWWSKAZANIA

W przypadku kuracji skrzypem zaleca się stosowanie witamin z grupy B, ponieważ skrzyp może wspierać ich degradację podczas trawienia (zawiera antywitaminę B1).

STOSOWANIE

W formie odwarów, naparów i innych wyciągów oraz w mieszankach z innymi ziołami (Urosan, Cardiosan, Reumosan, Pulmosan). Również w formie granulatów: Urogran i Reumogran i preparatów: Fitolizyna i Cholesol.

• Odwar – 10-20 g suchej rośliny na litr wody gotujemy na wolnym ogniu przez 30 minut (mając świeżą roślinę potrzebujemy 50-100 g). Po przecedzeniu stosujemy 1-2 łyżeczki raz dziennie u dzieci, a u dorosłych po 260 g dziennie.
• Napar przy białkomoczu – równe ilości ziela skrzypu, liści mącznicy, liści brzozy, pączków brzozy, kwiatów bławatka należy wymieszać ze sobą. 1 łyżkę mieszanki zalewamy wrzątkiem do pełna szklanki i odstawiamy do zaparzenia. Po przecedzeniu napar pijemy przy białkomoczu.
• Odwar przy krwotokach – równe ilości ziela skrzypu, ziela tasznika, ziela rdestu ostrogorzkiego, kłącza pięciornika kurzego należy wymieszać ze sobą i sporządzić odwar, który popijamy przy krwawiączce i krwotokach (do całkowitego ustąpienia objawów).
• Mieszanka na łupież – równe ilości ziela skrzypu, korzenia mydlnicy, korzenia łopianu i liści pokrzywy należy wymieszać ze sobą i dwie garście mieszanki należy gotować pod przykryciem w litrze wody przez pół godziny. Odwarem należy spłukać głowę po jej wcześniejszym umyciu.
• Mieszanka przy zakażeniach dróg moczowych – należy sporządzić odwar z oczyszczonych obierzyn z ziemniaków i napar z ziela skrzypu, liści pokrzywy i korzenia mniszka lekarskiego (można połączyć z kwiatami). Połączyć oba płyny. Mieszankę stosujemy na infekcje bakteryjne dróg moczowych.

LITERATURA

I. Jadwiga Górnicka: Apteka Natury. Warszawa, AWM. ISBN: 83-85904-71-9

II. Władysław Walewski: Towaroznawstwo zielarskie. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1985. ISBN: 83-200-0968-5.

III. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6

IV. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6

V. Źródło ryciny: MPF – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7583695