Droga do natury

Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis) – bylina należąca do rodziny Ślazowatych (Malvaceae), występująca w przeważającej części Europy za wyjątkiem północy i zachodu (między innymi na wybrzeżu Morza Bałtyckiego i Czarnego). Ponadto, można go spotkać na terenie Azji Środkowej i zachodniej Syberii. Natomiast w Polsce w stanie dzikim można go spotkać w Wielkopolsce i na Kujawach: na mokrych łąkach, nadbrzeżnych zaroślach, solniskach, w okolicach żywopłotów, rowów i na pastwiskach, od nizin po tereny pagórkowate. Nie ma specjalnych wymagań co do gleby, ale preferuje gleby wilgotne i stanowiska nasłonecznione. Jest gatunkiem uprawowym. Prawoślaz lekarski w pierwszym roku wytwarza rozetę liści, a w następnym pojawia się ulistniony pęd. Wtedy też pojawia się prosta łodyga osiągającą wysokość do 1,5 metra. Jego liście są ogonkowe, okrągławe, 3- lub 5-klapowane z dłoniastym unerwieniem, szarojasnozielonej barwy. W okresie od lipca do września w kątach liści pojawiają się różowe kwiaty. Korzeń prawoślazu jest czterokanciasty lub walcowaty o szerokich bruzdach.

Surowcem zielarskim może być korzeń (Radix Althaeae), liście (Folium Althaeae) lub kwiat. Do celów leczniczych nie używa się kłączy, ale można je wykorzystać w celach uprawowych. Natomiast jeśli chodzi o korzenie to po zbiorze należy je jak najszybciej oskrobać z kory i suszyć w temperaturze 20 ^oC. Dzięki temu unika się nieprzyjemnego smaku surowca.

SKŁADNIKI AKTYWNE

Korzeń prawoślazu w zależności od pory i wieku zawiera 5-10% śluzów o kwaśnym pH (najwięcej na jesień u starszych roślin). Ponadto w jego skład wchodzą pektyny (składające się głównie z jednostek kwasu galakturonowego), skrobię (do 38%), sacharozę (ok. 10%), lecytynę, betainę, asparaginę (do 2%) i sole mineralne.

W liściach prawoślazu występuje ok. 10% śluzów, a ponadto flawonoidy, kwasy organiczne i olejek lotny (ok. 0,02%).

DZIAŁANIE

a) Korzeń i liście

Wykazują działanie powlekające i osłaniające, a także wykrztuśne, moczopędne, regenerujące, przeciwzapalne i łagodzące podrażnienia.

b) Kwiaty

Działają wykrztuśnie.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Liść i korzeń prawoślazu mogą być stosowane przy chorobach układu oddechowego takich jak zapalenie oskrzeli, astma oskrzelowa, angina czy takie objawy jak suchy kaszel czy zapalenie błony śluzowej gardła. Ponadto stosuje się go w chorobach układu moczowego (zapalenie pęcherza moczowego) i układu pokarmowego (zgaga, zaburzenia trawienia, zaparcia, zapalenie błony śluzowej przełyku, żołądka i jelit, choroba wrzodowa, przepuklina brzuszna i biegunki u dzieci, przy podrażnieniu żołądka lekami o kwaśnym odczynie oraz w nadkwaśności).

Za wymienione powyżej właściwości lecznicze odpowiadają śluzy, które tworzą roztwory koloidalne o sporej lepkości. Dzięki temu powlekają one błony śluzowe dróg oddechowych oraz przełyku, żołądka i jelit. Chroniąc je w ten sposób przed drażniącym działaniem kwasu solnego czy składników pokarmu i przypraw (np. pieprz, ostra papryka), alkoholu, leków (np. salicylanów) i toksyn bakteryjnych. Ponadto pęczniejąc w wodzie spulchniają masy kałowe co ułatwia wypróżnienia. Jednocześnie działają jak bufor utrzymujący właściwy poziom pH co ma m.in. znaczenie w chorobie wrzodowej. Są przy tym odporne na działanie soku żołądkowego i zwiększają w takim środowisku swoją lepkość. Ponadto śluzy zmniejszają częstotliwość odruchów kaszlowych oraz powodują rozmiękczenie zalegającej w gardle i krtani gęstej i suchej wydzieliny ułatwiając odkrztuszanie. Jednocześnie zmniejszają uczucie bólu i podrażnienia w chorobach układu oddechowego. Niektóre składniki korzenia prawoślazu przedostają się do układu moczowego, działając tam przeciwzapalnie i ochronnie. Zapobiegają przy tym tworzeniu się kryształów soli kwasów organicznych.

Liście są używane w leczeniu zapalenia oskrzeli i dróg moczowych, działają podobnie jak korzeń ale zawierają mniej substancji śluzowych.

Prawoślaz lekarski jest stosowany zewnętrznie w postaci płukanek (zapalenie jamy ustnej i gardła) i przemywań ze względu na działanie łagodzące, ochronne, zmiękczające i przeciwzapalne na skórę (rany, oparzenia I stopnia, wrzody, czyraki, uszkodzenia substancjami żrącymi).

Korzeń prawoślazu jest składnikiem preparatu Normogran – na przeczyszczenie, mieszanki Neopektosan – w nieżytach górnych dróg oddechowych, a liść w preparacie Pektosan i Neopektosan – na choroby płuc i dróg oddechowych.

PRZECIWWSKAZANIA

Nie należy stosować wyciągów z prawoślazu przez dłuższy czas, gdyż zawarte w nich śluzy zmniejszają wchłanianie witamin, soli mineralnych i innych związków chemicznych (w tym leków) z treści pokarmowej.

STOSOWANIE

W postaci wyciągu wodnego sporządzanego na zimno (kleik), odwaru, lewatyw (w zaparciach u dzieci) i syropu. Również w formie sproszkowanej po zmieszaniu z wodą i w postaci cukierków ślazowych oraz w mieszankach z innymi ziołami.

• Odwar (Decoctum Radix Althaeae) – 1-1,5 łyżki sproszkowanych korzeni na 1,5 szklanki wody należy moczyć przez godzinę, następnie gotować 3-5 minut, odstawić i przecedzić. Odwar pijemy po ¼ – 1/3 szklanki 2-3 razy dziennie jako środek osłaniający, natomiast 1-2 łyżki stosujemy od 3 do 6 razy dziennie przy kaszlu i zapaleniu gardła, przy czym można jednocześnie płukać jamę ustną. Można go stosować również do lewatyw, a zewnętrznie do okładów i przemywań. Zaleca się również stosowanie odwarów z prawoślazu w zapaleniu spojówek i powiek.

LITERATURA

I. František Starý, Vaclav Jirasek, tłum. Aleksander Ostrowski: Rośliny lecznicze. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1982. ISBN: 83-09-00466-4

II. Władysław Walewski: Towaroznawstwo zielarskie. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1985. ISBN: 83-200-0968-5.

III. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6

IV. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6.

V. A. Ożarowski, W. Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa, 1987. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.

VI. Źródło ryciny: Stefan.lefnaer – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=50502376