Pokrzywa zwyczajna (Urtica doica)
Pokrzywa zwyczajna (Urtica doica) – roślina należąca do rodziny pokrzywowatych (Urticaceae), występująca prawie na całym świecie za wyjątkiem strefy tropikalnej. W Polsce można ją spotkać na przydrożach, w pobliżu domostw, w wilgotnych lasach liściastych (zwłaszcza w olszynach), zaroślach, pastwiskach. Pokrzywa zwyczajna preferuje gleby wilgotne, zasobne w azot i składniki mineralne. Przeważnie jest rośliną dwupienną w związku z tym dochodzi u niej do zapylenia krzyżowego. Jej czterokanciasta łodyga zazwyczaj osiąga wysokość od 60 do 100 cm, ale może mieć również 150 cm wysokości. Ponadto liście pokrzywy są sercowate u nasady, zaostrzone u szczytu, a ząbkowane na brzegach. Liście są na łodydze rozmieszczone nakrzyżlegle. Zarówno na brzegach łodygi jak i na liściach (liczniej u spodu) obecne są włoski parzące, a rzadziej włoski szczeciniaste. Natomiast okres kwitnienia pokrzywy zwyczajnej przypada od czerwca do października. Występuje kwiatostan groniasty o kwiatach niepozornych, dłuższy od ogonków liściowych.
Surowcem zielarskim jest ziele i korzeń pokrzywy, a czasem również nasiona. Ziele suszone jest w cieniu, w cienkich warstwach i w miejscu pozbawionym wilgoci, ponieważ zbrunatnienie pokrzywy świadczyłoby o utracie jej właściwości leczniczych. Za parzące właściwości pokrzywy odpowiada m. in. histamina zawarta w zakończeniach włosków na liści i łodydze, gdyż podrażnia ona skórę. Jednakże dłuższe gotowanie usuwa z niej substancje drażniące.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Pokrzywa zwyczajna zawiera witaminy (wit. A i C, B2, K1), karotenoidy (β-karoten, likopen), ksantofile (wiolaksantyna, eloksantyna), garbniki, minerały (żelazo, wapń, magnez, mangan, cynk, miedź, fosfor, siarka, potas, jod, krzem i sód), triterpeny, β-sitosterol, glikozydy, flawonoidy (kemferol, kwercetyna, kumaryny), kwasy organiczne (glicerolowi, glikolowy, mrówkowy, cytrynowy, jabłkowy), kwas krzemowy, chlorofil a i b, hormony (serotonina, histamina, acetylocholina) oraz pochodną tryptaminy (prekursor serotoniny i melatoniny).
DZIAŁANIE
Zarówno ekstrakty z korzenia jak i z liści pokrzywy wykazują działanie ściągające, moczopędne, oczyszczające, wzmacniające, witaminizujące, przeciwkrwotoczne, pobudzające krążenie. Ponadto działają przeciwbiegunkowe, mlekopędne, hipoglikemiczne, przeciwszkorbutowe, przeciwanemiczne i przeciwreumatyczne.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Stosowanie wewnętrzne
Pokrzywa zwyczajna dzięki właściwościom oczyszczającym organizm stosowana jest w przewlekłych chorobach skóry oraz przy reumatyzmie, a także problemach z prostatą (korzeń). Pomaga w usuwaniu nadmiaru kwasu moczowego z organizmu, działa przeciwobrzękowo, obkurcza naczynia krwionośne. Poprawia pracę wątroby, pomaga w odprowadzaniu żółci do dwunastnicy, zmniejsza nadmierną potliwość. Pokrzywa zwyczajna wzmaga metabolizm i wydzielanie enzymów trzustkowych, zwiększa produkcję erytrocytów i hemoglobiny. Ponadto stosowana jest w moczeniu nocnym u dzieci, w zapaleniu pęcherza i nerek (działanie moczopędne), w kamicy wątroby, żółtaczce, biegunkach oraz przy wzdęciach. Może być stosowana w schorzeniach śledziony i w pierwszych objawach cukrzycy (ziele pokrzywy obniża poziom glukozy we krwi oraz hamuje związany z chorobą stres oksydacyjny i dysfunkcję układu cholinergicznego). Ekstrakty z korzenia pokrzywy regulują transport testosteronu i estradiolu. Ponadto hamują aktywność enzymów: aromatazy (zamienia androgeny na estrogeny) i 5-alfa-reduktazy (tworzy z testosteronu jego aktywną formę). Ma to szczególne znaczenie w chorobach prostaty.
Polecana jest w bolesnych miesiączkach zwłaszcza u tych kobiet, które miewają problemy z zastojem krwi menstruacyjnej. Natomiast ze względu na właściwości przeciwzakrzepowe hamuje krwawienia np. przy krwiopluciu, krwawieniach z nosa, krwinkomoczu, hemofilii czy przy obfitych miesiączkach. Natomiast za właściwości wzmacniające i odżywcze rośliny odpowiadają zawarte w niej sole mineralne i witaminy, dzięki czemu szczególnie polecana jest osobom z suchymi, wypadającymi włosami (również w formie szamponu). Ponadto u chorych na anemię, krzywicę, w klimakterium (menopauzie), u osób osłabionych, z wykwitem skórnym. Również przy trudno gojących się ranach (przyśpiesza proces ziarninowania) przy czym używa się zarówno liści jak i korzenia rośliny.
W terapii antynowotworowej ma ona znaczenie u pacjentów z zaburzeniami czynności szpiku kostnego (supresja szpiku) i związaną z tym zmniejszoną produkcją erytrocytów. Poleca się ją też ze względu na działanie immunoregulujące (w tym zwiększenie ilości limfocytów T przez preparaty z korzenia).
Stosowanie zewnętrzne
Zewnętrznie stosuje się ją na rany pooparzeniowe, zapalenie skóry, w grzybicy skóry, błon śluzowych, na afty, łojotok skóry głowy, łupież, a także w infekcjach jamy ustnej. Natomiast olejek pokrzywowy używany jest do leczenia problemów skórnych i reumatycznych.
Ziele pokrzywy wchodzi w skład mieszanki Reumosan, Diabetosan i Vagosan.
PRZECIWWSKAZANIA
Po 2-3 tygodniowej terapii należy zrobić 2 tygodniową przerwę ze względu na drażniące działanie cystolitów (kryształów węglanu wapnia w komórkach pokrzywy).
STOSOWANIE
W postaci naparu, odwaru, soku ze świeżej rośliny (w rozcieńczeniu stosowany jest do płukania jamy ustnej przy aftach, infekcjach gardła i błony śluzowej jamy ustnej), nalewek. Młodej pokrzywy używa się jako środka witaminizującego jako dodatek do zup i sałatek jarzynowych. Stosowana w rolnictwie dla kur, zwiększa nośność jaj, przy czym świeże liście pokrzywy dodajemy do karmy latem, a suszone liście zimą.
- Napar z liści i korzeni – 25 g korzenia i liści pokrzywy należy gotować przez 3 minuty w pół litra wody. Napar odstawiamy do naciągnięcia na 20 minut. Stosujemy do wewnętrznie 2-3 razy dziennie przy reumatyzmie, biegunkach i przy oczyszczaniu organizmu.
- Odwar z łodyg i korzeni – 25 g pociętych łodyg i korzeni należy gotować przez 10 minut. Odwar pijemy porcjami między posiłkami przez dwa dni przy reumatyzmie.
- Świeży sok z pokrzywy – 50 ml zmielonej pokrzywy należy połączyć z 25 ml przegotowanej wody, wymieszać i odstawić na godzinę czasu. Następnie całość przecedzić lub odcisnąć przez lnianą ściereczkę. Świeży sok zażywamy 3 razy dziennie po 1 łyżce stołowej. Zażywamy go przez 3 tygodnie, a następnie robimy 2-tygodniową przerwę, przy czym należy dbać o świeżość soku.
- Ciastka przy moczeniu nocnym – z 15 g nasion pokrzywy, 60 g mąki żytniej, wody i odrobiny miodu, należy zrobić 6 ciastek i je upiec. Dajemy je dla dzieci po jednym na dzień. Kurację stosujemy przez dwa tygodnie przy nocnym moczeniu u dzieci.
- Macerat przy wypadaniu włosów – po 50 g korzenia łopianu, korzenia pokrzywy i rozmarynu zalać 1 litrem wódki i macerować przez dwa tygodnie. Macerat stosujemy do nacierania skóry głowy jako lek przy wypadaniu włosów.
LITERATURA
I. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6
II. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6
III. A. Ożarowski, W. Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa, 1987. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
IV. Dietmar Aichele, Marianne Golte-Bechtle, tłum. Helena Terpińska-Ostrowska: Jaki to kwiat?. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1984. ISBN 83-09-00687-X
V. Jadwiga Górnicka: Apteka Natury. Warszawa, AWM. ISBN: 83-85904-71-9
VI. Lidia Wincek: Roślinne terapie antynowotworowe w praktyce terapeutycznej. Vital, Białystok 2017. ISBN: 978-83-65404-64-0
VII. Źródło ryciny: Glenn at da.wikipedia, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5992224