Pięciornik kurze ziele (Potentilla erecta)
Pięciornik kurze ziele (Potentilla erecta syn. Potentilla Tormentilla) – to bylina należąca do rodziny Różowatych (Rosaceae), występująca od Europy po Azję Zachodnią i Syberię. Występuje również w Azji Mniejszej i na Kaukazie od nizin po piętro alpejskie. W Polsce można ją spotkać zarówno na suchych jak i wilgotnych łąkach i pastwiskach. Ponadto zasiedla torfowiska, wrzosowiska, widne lasy i zarośla. Preferuje gleby próchnicze, przynajmniej okresowo wilgotne, najlepiej o kwaśnym odczynie. Pięciornik kurze ziele rośnie na wysokość 15 – 30 cm, a jego łodyga jest rozesłana lub wznosząca się. U pięciornika występują liście odziomkowe o ząbkowanych brzegach, mające po 3-5 listków o jajowatym kształcie oraz łodygowe, mające po 5 listków o karbowanej powierzchni. Roślina wytwarza najpierw liście przyziemne, a następnie łodygę z siedzącymi, dłoniastymi liśćmi łodygowymi. Natomiast od maja do października występują czteropłatkowe kwiaty o średnicy 1 cm, które są osadzone pojedynczo w kątach liści.
Surowiec zielarski stanowi zbierane na jesień lub wczesną wiosną kłącze pięciornika kurzego ziela (Rhizoma Tormentillae). Surowiec należy suszyć w temperaturze nie przekraczającej 60°C.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Kłącze pięciornika zawiera 17-22% garbników katechinowych, które po wysuszeniu zamieniają się w czerwień tormentilową (barwnik flobafenowy). Ponadto zawiera i równe ilości związków pirogalolowych (garbniki hydrolizujące), triterpeny (tormentol), a także glikozydy, żywice, woski, kwasy organiczne (kwas elagowy) i sole mineralne.
DZIAŁANIE
Pięciornik kurze ziele wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, antyseptyczne, przeciwbiegunkowe, a także przeciwkrwotoczne i ściągające.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Dzięki dużej zawartości garbników pięciornik kurze ziele zapobiega biegunkom i poprawia trawienie. Ponadto stosowany jest w ostrym lub chronicznym nieżycie żołądka i jelit oraz zatruciach pokarmowych, zakażeniach bakteryjnych, przy czym pomocniczo bywał stosowany w leczeniu czerwonki i duru brzusznego. Ze względu na zawartość garbników i czerwieni tormentilowej ma zastosowanie w hamowaniu nieznacznych krwawień w obrębie przewodu pokarmowego. Ponadto pięciornik kurze ziele wykazuje zdolność do wiązania histaminy co ma duże znaczenie w hamowaniu reakcji alergicznej.
Natomiast zewnętrznie stosowany jest w stanach zapalnych jamy ustnej – zapalenie dziąseł, zapalenie gardła, krtani i migdałków (w formie nalewek lub odwarów do płukania jamy ustnej). Ponadto stosuje się go w ropnych i alergicznych chorobach skóry, przy trudno gojących się ranach oraz odleżynach (np. w formie w postaci maści Tormentiol). Również w zakażeniach okolic intymnych i na upławy (w formie irygacji z odwaru), a w formie lewatywy przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego i odbytnicy. Natomiast w postaci kąpieli stosuje się go przy nadmiernej potliwości, a w formie okładów na oparzenia I i II stopnia.
W mieszankach z innymi ziołami (np. Tannosan) i w postaci czopków (Hemorol) stosowany jest w hamowaniu krwawienia hemoroidów, jako lek przeciwzapalny i do leczenia odmrożeń.
PRZECIWWSKAZANIA
Pięciornik kurze ziele jest uważany za bezpieczną roślinę leczniczą, ale przy stosowaniu doustnym czasem może pojawić się podrażnienie żołądka.
STOSOWANIE
Wewnętrznie w postaci odwarów i nalewek. Zewnętrznie w postaci płukanek, maści i kompresów.
a) Odwar – 1 łyżkę kłączy pięciornika kurzego ziela należy gotować przez 5 minut w 1-1,5 szklanki wody (w zależności od zastosowania). Tak sporządzony odwar stosujemy do obmywań, okładów i płukania. Natomiast do irygacji należy rozcieńczyć go z wodą (1:1).
b) Nalewka (Tinctura Tormentillae) 20 – 50 kropli w kieliszku wody stosujemy doustnie 2-3 razy dziennie. Stosuje się ją zewnętrznie do pędzlowania dziąseł, a do płukania jamy ustnej należy dodać 10-15 kropli na ¼ szklanki przegotowanej wody.
LITERATURA
I. František Starý, Vaclav Jirasek, tłum. Aleksander Ostrowski: Rośliny lecznicze. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1982. ISBN: 83-09-00466-4
II. Władysław Walewski: Towaroznawstwo zielarskie. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1985. ISBN: 83-200-0968-5.
III. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6
IV. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6
V. Dietmar Aichele, Marianne Golte-Bechtle, tłum. Helena Terpińska-Ostrowska: Jaki to kwiat?. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1984. ISBN 83-09-00687-X
VI. https://www.plantlife.org.uk/uk/discover-wild-plants-nature/plant-fungi-species/tormentil
VII. Źródło ryciny: Amédée Masclef – Atlas des plantes de France. 1891, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5773871