Nagietek lekarski (Calendula officinalis)
Nagietek lekarski (Calendula officinalis) – jednoroczna roślina z rodziny Astrowatych (Asteraceae). W sposób naturalny występuje na terenie południowej Europy i na Bliskim Wschodzie skąd pochodzi. W strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej jest uprawiana do celów zielarskich. Ponadto występuje na łąkach, nieużytkach rolnych oraz w ogródkach, gdzie czasem dziczeje. Roślina osiąga wysokość 50 cm wysokości (czasem więcej). Liście dolne są szersze i krótkoogonkowe, natomiast górne są bardziej lancetowate. Natomiast kwiat nagietka lekarskiego (występuje forma języczkowata) ma intensywnie pomarańczową barwę i żywiczny zapach. Składa się z obecnych na brzegach języczków o szerokości 3-5 mm oraz obecnych wewnętrznie kwiatów rurkowatych o długości 5 mm. Kwitnie od maja do końca września, ale czasem nawet do listopada (przy sprzyjającej pogodzie). Owoc nagietka stanowi sierpowato wygięta niełupka.
Surowcem zielarskim jest kwiat nagietka (Flos Calendulae) lub olejek eteryczny, który jest z nich sporządzany. Wyszukuje się odmiany o pomarańczowych kwiatach (występują również odmiany żółte).
SKŁADNIKI AKTYWNE
Nagietek lekarski zawiera estrogeny, karotenoidy (do 3%), saponozydy triterpenowe (pochodne kwasu oleanolowego, m. in. kalendulozyd A i B), alkohole trójterpenowe (np. arnidiol, faradiol, kalenduladiol), gorycze (np. kalendulina), flawonoidy (glikozydy izoramnetyny), fitosterole (m. in. β-sytosterol, stigmasterol), witaminy (wit. C, witaminy z grupy B i prekursory wit. A), śluzy, żywice, związki poliacetylenowe, kwas salicylowy, olejek eteryczny, niewielkie ilości tłuszczy oraz kwasy organiczne i sole mineralne (zawiera dużą ilość magnezu).
DZIAŁANIE
Nagietek lekarski wykazuje działanie ściągające, antyseptyczne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, przeciwskurczowe, moczopędne i regenerujące (na skórę). Ponadto reguluje miesiączkę, wzmaga odporność, działa napotne i lekko rozszerzająco na naczynia obwodowe oraz antynowotworowo.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Wewnętrznie
Stosowany wewnętrznie poprawia trawienie i pracę wątroby, poprawia czynności wydzielnicze, w niewielkim stopniu zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i śluzów, działa lekko żółciopędnie poprawiając odpływ żółci do dwunastnicy (działa rozkurczowo na zwieracz bańki wątrobowo-trzustkowej), zapobiega uszkodzeniu błony śluzowej żołądka, hamuje skurcze w przewodzie pokarmowym, stosowany jest w leczeniu wrzodów żołądka i jelit (wypełnia ubytki w błonie śluzowej), nieżytu tych narządów, zapalenia wątroby i dróg żółciowych, w ropnym zakażeniu okrężnicy, a ze względu na działanie napotne, stymulujące układ odpornościowy, przeciwzapalne i lekko antybakteryjne oraz zdolność do absorbowania substancji toksycznych (również endogennych) i łatwego ich usuwania z organizmu i obniżania gorączki, stosowany jest w leczeniu zatruć pokarmowych, przewlekłych infekcji, a także pomocniczo w terapii antynowotworowej i po operacji usunięcia nowotworu.
Nagietek lekarski poprawia wymianę gazową skóry i reguluje jej wilgotność, zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń włosowatych obecnych w błonach śluzowych, przeciwdziała ich nadmiernemu rozszerzaniu. Ponadto, wchodzi w skład preparatów regulujących miesiączkę i działa lekko uspokajająco (zwłaszcza u dziewcząt z anemią i objawami nerwicy). Stosuje się go również przy leczeniu stanów lękowych i depresji oraz przy nerwobólach reumatycznych, bólach mięśni i pleców. Ze względu na obecność jego związków aktywnych w moczu, wykazuje również działanie przeciwzapalne na drogi moczowe.
Zewnętrznie
Nagietek lekarski to dobrze znany składnik maści kremów do suchej skóry, na oparzenia (promieniami UV i Roentgena), owrzodzenia żylakowe, odmrożenia czy stłuczenia oraz preparatów leczących schorzenia ginekologiczne, gdzie wykorzystuje się jego działanie regenerujące na naskórek (ziarninowanie i naskórkowanie). Ze względu na właściwości przeciwrzęsistkowe, hamujące rozwój grzybów i regenerujące, stosowany jest w leczeniu zakażeń okolic intymnych i zaniku nabłonka pochwy. Ponadto, nagietek lekarski używany jest w różnych schorzeniach skórnych (np. na brodawki, wrzodzianki, trądzik, egzemy czy opryszczkę) i chorobach zapalnych, w leczeniu stanów zapalnych w obrębie jamy ustnej, a wchodząc w skład kropli do oczu stosowany jest w leczeniu stanów zapalnych i jęczmienia. W formie płukanki stosowany jest także w stanach zapalnych błony śluzowej gardła i jamy ustnej oraz oczu (kompresy).
Kwiaty nagietka wchodzą w skład mieszanki ziołowej: Vagosan, natomiast wyciągi są obecne w preparatach: Azucalen, Calendulin i Hemostin.
PRZECIWWSKAZANIA
Nie stwierdzono
STOSOWANIE
a) Wewnętrzne
- Napar – 1 łyżeczkę suszonych kwiatów nagietka należy wsypać do szklanki, zalać wrzątkiem i odczekać 10 minut aż napar naciągnie (najlepiej pod przykryciem). Napar stosujemy przed posiłkiem.
- Odwar – 30g kwiatów i liści nagietka gotujemy przez ok. 5 minut w 1 litrze wody. Następnie po odstawieniu z ognia, należy odczekać 10 minut do naciągnięcia. Tak sporządzony odwar należy pić 3 razy dziennie po filiżance. Jest to przepis profesora J. Valneta, który zaleca go przy zmianach nowotworowych.
- Kwiat nagietka – 0,2-0,4 g sproszkowanych kwiatów należy zmieszać z łyżką dżemu lub miodu. Stosujemy je 2 razy dziennie między posiłkami jako lek przeciwzapalny, pobudzający trawienie i hamujące rozwój bakterii.
- Nalewka nagietkowa (Tinctura Calendulae) – stosuje się 10-20 kropli doustnie raz dziennie. Nalewka działa silniej od wodnych wyciągów.
b) Zewnętrzne
- Odwar – 10 łyżeczek suszonych kwiatów nagietka należy gotować w 1 litrze wody przez 10 minut. Po ostudzeniu odwar używa się w postaci kompresów na oparzenia, odmrożenia, ropiejące racy, liszaje, trądzik czy wrzodzianki.
- Maść nagietkowa – 2 garści świeżych kwiatów nagietka należy gotować na małym ogniu w ½ szklanki oleju słonecznikowego lub z oliwek przez 1 minutę. Po czym należy od razu dodać 30 g lanoliny. Można dodać również 1 opakowanie kremu Nivea. Następnego dnia miksturę należy zagrzać i przecedzić przez podwójną gazę. Po ostudzeniu maść należy przechowywać w lodówce. Stosuje się ją w egzemach, przy oparzeniach, trudno gojących się ranach, odleżynach, wrzodach i żylakach.
- Nalewka nagietkowa (Tinctura Calendulae) – stosujemy 1 łyżeczkę na pół szklanki wody, do przemywań i płukanek.
LITERATURA
I. Jadwiga Górnicka: Apteka Natury. Warszawa, AWM. ISBN: 83-85904-71-9
II. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6
III. Edyta Überhuber, Jan Schulz: Leki z Bożej apteki, Chrześcijański Instytut Wydawniczy „Znaki Czasu” , Warszawa 2007. ISBN: 978-83-7295-093-2
IV. http://ogrod-koryciny.ziolowyzakatek.pl/?page_id=750
V. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6
VI. https://www.rhs.org.uk/plants/62350/calendula-officinalis/details
VII. Źródło ryciny: droga do natury