Melisa lekarska (Melissa officinalis)
Melisa lekarska (Melissa officinalis) – bylina należąca do rodziny wargowych, jasnotowatych (Lamiaceae), naturalnie występująca w krajach śródziemnomorskich, na Kaukazie, zachodniej Syberii i na Bliskim Wschodzie (Iran). Stamtąd została przeniesiona na inne tereny w celach uprawowych, w tym również do Polski, gdzie można ją spotkać przy murach, żywopłotach, winnicach, na rumowiskach, przeważnie na nizinach. Melisa lekarska przeważnie rośnie na wysokość 30 cm, ale może też osiągać nawet więcej niż metr wysokości. Roślina wytwarza kłącza, a jej liście są długoogonkowe z szeroko jajowatą blaszką, której brzegi są ząbkowane. Natomiast, w okresie kwitnienia, który przypada od czerwca do sierpnia (czasem do października) występują białe kwiaty, skupione w pachwinach liści.
Surowcem zielarskim są liście (Folium Melissae) lub całe ziele (Herba Melissae) zbierane przed kwitnieniem, a także olejek melisowy. Ze względu na właściwości higroskopijne liści, należy je przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach. Melisa lekarska jest rośliną miododajną.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Liście melisy zawierają olejek (w składzie posiada monoterpeny, alkohole terpenowe i terpenoidy lub ich estry: cytral A i B, cytronelal, cytronelol, linalol, octan nerolu, nerol, ocymeny, geraniol, izogeraniol i octan geraniolu, a także seskwiterpen: kariofilen i jego epoksyd – tlenek kariofilenu. Poza tym melisa lekarska zawiera triterpeny (kwas ursolowy i oleanolowy). garbniki (ok. 5%), kwasy organiczne (kwas kawowy i jego estry: kwas chlorogenowy i rozmarynowy), węglowodany (stachioza), sole mineralne i gorycze.
DZIAŁANIE
Melisa lekarska wykazuje właściwości uspokajające (na układ nerwowy), przeciwdepresyjne, przeciwskurczowe (przy skurczach na tle nerwowym) i przeciwbólowe, a także antyoksydacyjne. Ponadto pobudza czynność żołądka (w tym trawienie), działa wiatropędnie, rozszerzająco na naczynia obwodowe, napotnie, moczopędnie, przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie i przeciwpasożytniczo.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Melisa lekarska jest często stosowana w leczeniu zaburzeń działania układu nerwowego: nerwica (neurastenia), stany lękowe, drgawki dziecięce, epilepsja, omdlenia, bóle głowy (pochodzące z napięcia nerwowego). Ponadto, stosuje się ją w stanach ogólnego podniecenia, w dystonii nerwowo-krążeniowej, bezsenności i przy depresji. Substancje aktywne liści melisy (olejek eteryczny) powodują obniżenie progu wrażliwości ośrodkowego układu nerwowego, szczególnie u osób w wieku podeszłym. Z tego względu poleca się ją w leczeniu astmy (niektóre rodzaje), nerwobólach twarzy, ucha, zębów i głowy, w szumach usznych, zawrotach głowy. Poza tym stosować ją można w zanikach pamięci, gdyż wzmacnia wydajność mózgu i wspomaga procesy myślenia. Ponadto reguluje rytm serca, łagodzi skurcze związane z rozstrojem nerwowym, pomaga przy nieżytach pokarmowych (działanie przeciwskurczowe na mięśnie gładkie jelit oraz wiatropędne, antybakteryjne i przeciwzapalne), wspomaga trawienie oraz odciąża wątrobę dzięki czemu pomaga przy bólu głowy i problemach z widzeniem w przypadku nieprawidłowej pracy tych narządów, a pomocniczo stosowana jest w chorobie wrzodowej.
Ponadto, wyciągi wodne z melisy zawierające polifenole i garbniki działają cytotoksycznie na komórki nowotworowe. Sprawdza się także przy bolesnych miesiączkach (reguluje miesiączki i działa znosi uczucie bólu) i zapaleniu jajników oraz pomaga przy bólach skurczowych podbrzusza. Jest również przydatna przy infekcjach z gorączką, zapaleniu przyusznic (świnka), ospie wietrznej i półpaścu. Natomiast u kobiet w okresie ciąży działa przeciwwymiotnie, a mlekopędnie w okresie karmienia piersią.
Olejek melisowy jest składnikiem niektórych maści na ukąszenia i użądlenia owadów. Zewnętrznie olejek melisowy sprawdza się również w łagodzeniu objawów gośćca, na wrzody, rany i urazy oraz w leczeniu opryszczki (działanie antywirusowe).
Liść melisy jest składnikiem mieszanki Nervosan i preparatu Nervogran a wyciąg wchodzi w skład kropli Nervosol.
PRZECIWWSKAZANIA
Melisa lekarska została uznana za roślinę bezpieczną do stosowania w zalecanych dawkach (w okresie do 30 dni). Nie mniej jednak istnieją pewne obawy odnośnie jej stosowania w okresie ciąży i laktacji (nieliczne przypadki) oraz u osób chorobami tarczycy i stosujących jednocześnie leki uspokajające.
STOSOWANIE
Wewnętrznie w postaci naparu lub wyciągów na bazie alkoholu. Zewnętrznie w formie olejku jako dodatek do kąpieli i w formie nacierań (przy migrenie i na bolące miejsca).
- Napar z liści (Infusum Folium Melissae) – 1,5 łyżki liści melisy należy zalać do pełna gorącą wodą. Napar pijemy 2-3 razy dziennie po ¼-1/3 szklanki jako środek uspokajający i regulujący trawienie.
- Mieszanka nasenno-uspokajająca – po 25 g liści melisy, koszyczka rumianku, po 15 g ziela dziurawca, ziela bożego drzewka i po 10 g szyszek chmielu i liści mięty należy zmieszać ze sobą, następnie pół łyżki mieszanki zalewamy do pełna wrzątkiem i zaparzamy pod przykryciem przez 15 minut. Po przecedzeniu napar pijemy na 2 godziny przed snem.
- Mieszanka na nerwicę serca – po 25 g liści melisy, korzenia biedrzeńca (rozdrobnionego), po 15 g owocu głogu, ziela serdecznika, po 10 g ziela jemioły i ziela srebrnika należy wymieszać i najlepiej rozdrobnić. Z mieszanki sporządzamy napar 1,5 łyżki ziół na 2 szklanki wody w termosie. Czas zaparzania – 2 godziny. Napar należy przecedzić, stosuje się go 2 razy dziennie po pół szklanki po posiłku.
W przypadku leczenia nerwic korzystne wyniki przynosi liść melisy w połączeniu z korzeniem arcydzięgla, liściem mięty pieprzowej, koszyczkiem rumianku, owocem kminu, zielem dziurawca, zielem hyzopu i zielem pięciornika gęsiego ziela.
LITERATURA
I. František Starý, Vaclav Jirasek, tłum. Aleksander Ostrowski: Rośliny lecznicze. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1982. ISBN: 83-09-00466-4
II. Władysław Walewski: Towaroznawstwo zielarskie. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1985. ISBN: 83-200-0968-5.
III. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6
IV. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6
V. Rudi Beiser, tłum. Wojciech Zahaczewski: Ziołowe szczęście. Wyd. Bellona. Warszawa 2015. ISBN 978-83-11-14422-4
VI. Jadwiga Górnicka: Apteka Natury. Warszawa 2016, AWM. ISBN: 83-85904-71-9
VII. Miraj S, Rafieian-Kopaei, Kiani S. Melissa officinalis L: A Review Study With an Antioxidant Prospective. J Evid Based Complementary Altern Med. 2017; 22(3):385-394. doi:10.1177/2156587216663433
VIII. Źródło ryciny: aomorikuma – Sony Cyber-shot DSC-P2, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3764597