Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.)
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) – gatunek drzewa z rodziny Oliwkowatych (Oleaceae) dorastającego do 40 metrów wysokości (zazwyczaj do 30 m). Występuje od Europy przez północną Afrykę do terenów Azji Mniejszej. Natomiast, w Polsce występuje jako gatunek pospolity od nizin sięgając w górach do pasma kosodrzewiny. Można go spotkać między innymi w lasach liściastych, zaroślach i parkach na wilgotnych glebach wapiennych, ale również na kwaśnych. Jesion wyniosły posiada liście nieparzystopierzaste, zebranych po 9-15 siedzących lancetowatych listków. Jego okres kwitnienia przypada od kwietnia do maja. Natomiast, nasiona jesionu wyniosłego dojrzewają od września do stycznia. Są one jednonasienne, schowane w długim i wąskim skrzydełku, które umożliwia rozsiewanie nasion przez wiatr.
Surowcem jest kora jesionu (Cortex Fraxini), pozyskiwana z młodych gałązek oraz liść jesionu (Fraxini folium), który zbiera się w czerwcu (poddaje je się wtedy suszeniu). Stosowane są również nasiona jesionu, które stosunkowo okazały się mieć szereg ważnych medycznie właściwości.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Jesion wyniosły zawiera pochodne kumarynowe (fraksyna, fraksydyna, izofraksydyna, eskulina, kalikantozyd), triterpeny (kwas ursolowy), garbniki, fitosterole (stygmasterol), mannit i sole mineralne. Natomiast, liść jesionu wyniosłego zawiera kwas chlorogenowy.
Nasiona jesionu zawierają wiele nieznanych wcześniej związków chemicznych takich jak sekoirydoidy: nuzhenide, GI3, GI5 i polifenole: excelsides A, excelsides B. Zawiera również inne polifenole (ligstrozyd, metylozyd – ang. oleoside 11-methyl ester; ) oraz glikozydy (β–D-glukopiranozyloformozyd i ester dimetylowy oleozydu) i kumaryny. Natomiast, w składzie jego olejku eterycznego można wyróżnić przede wszystkim: karotol (16,25%), α-kadinol (13,33%), δ-kadinen (12,4%), bicyklogermakren (10,34%), α-muurolol (9,69%), E-kariofilen (5,9%) oraz β-elemen (3,75) %)
DZIAŁANIE
Kora jesionu wyniosłego wykazuje działanie oczyszczające, ściągające, lekko moczopędne oraz antymalaryczne. Natomiast, jego liście działają ściągająco, przeczyszczająco, poprawiające metabolizm, lekko moczopędnie i napotnie. Ciekawe działanie wykazują natomiast nasiona jesionu wyniosłego, które przeciwdziałają nadciśnieniu, działają obniżająco na poziom triglicerydów, hamują różnicowanie adipocytów i przeciwcukrzycowo. Ponadto, działają przeciwzapalnie, antybakteryjnie, przeciwhiperglikemicznie i przeciwreumatyczne.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Kora jesionu stosowana jest przy usuwaniu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii razem z moczem (działanie moczopędne i oczyszczające) – obniża stężenie kwasu moczowego we krwi co ma znaczenie w chorobach metabolicznych takich jak kamica moczowa oraz gościec stawowy i mięśniowy. Działa również lekko napotnie i stosuje się go pomocniczo w skazie moczanowej oraz w chorobie kosteczek błędnika (otosclerosis), zwłaszcza w połączeniu z liściem czarnej porzeczki i kwiatem wiązówki. Stosuje się ją również, ale rzadziej w celu obniżenia gorączki oraz do zmniejszenia stanu zapalnego (hamowanie cyklooksygenazy). Ponadto, kora jesionu wykazuje właściwości hamujące wzrost Plasmodium falciparum (zarówno ekstrakt lipo- jak hydrofilowy).
Liść jesionu wyniosłego ze względu na działanie przeczyszczające stosowany bywa jako zamiennik strąków senesu. Ponadto z badań naukowych wynika, że jesion wyniosły posiada szereg właściwości antynowotworowych. Wykazuje między innymi działanie antyproliferacyjne wobec komórek raka płuc (SKLC6), gruczolakoraka żołądka (AGS), nowotworu wątroby (PLC/PRF/5), gruczolakoraka jelita grubego (SW742), czerniaka (A375) i raka przewodowowego piersi (MCF-7; ang – breast ductal carcinoma). Ponadto, ekstrakt z nasion jesionu poprzez wzrost uwalniania acetylocholiny w aorcie, zwiększenie diurezy i hamowanie stresu oksydacyjnego redukuje nadciśnienie tętnicze (również związane z otyłością). Dowodem tego jest między innymi obniżenie poziomu dialdehydu malonowego w wątrobie i wzrost jej zdolności antyoksydacyjnych. Całe owoce jesionu wykazują działanie hipoglikemiczne, o czym świadczy unormowanie poziomu fruktozoamin i glukozy oraz poziomu adiponektyny w stosunku leptyny. Ma to szczególne znaczenie u osób z cukrzycą i otyłością. Wykazuje on również pewne działanie antybakteryjne wobec gronkowca złocistego (przy stężeniu 5 µL/krążek strefa inhibicyjna wyniosła 9,8 mm).
Ekstrakt z kory jesionu zewnętrznie stosowany jest w schorzeniach skórnych, ponieważ hamuje działanie elastazy tyrozynowej i kolagenazy oraz wykazuje działanie zmiatające wolne rodniki.
PRZECIWWSKAZANIA
U niektórych osób może powodować dermatozy.
STOSOWANIE
W postaci odwaru z korzenia, liści lub nasion. Ponadto, występuje jako składnik mieszanek ziołowych i nalewek.
LITERATURA
I. Aleksander Ożarowski (red.): Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6
II. https://pfaf.org/User/Plant.aspx?LatinName=Fraxinus+excelsior
III. Sarfraz, Iqra et al. “Fraxinus: A Plant with Versatile Pharmacological and Biological Activities.” Evidence-based complementary and alternative medicine : eCAM vol. 2017 (2017): 4269868. doi:10.1155/2017/4269868
IV. Mohaddese Mahboubi, Elaheh Mahdizadeh, Rezvan Heidary Tabar: Chemical Composition and Antimicrobial Activity of Fraxinusexcelsior L. Seeds Essential Oil. Jundishapur Journal of Natural Pharmaceutical Products In Press(In Press), 2019. DOI:10.5812/jjnpp.61105
V. Źródło fotografii: Jessica – Helderberg, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2908757