Jasnota biała (Lamium album L.)
Jasnota biała (Lamium album, ang. white dead nettle) – niewielka roślina z rodziny wargowych (Lamiaceae, syn. Labiatae) o pokroju podobnym do pokrzywy, występująca powszechnie na półkuli północnej (w Europie, Azji i Afryce). W Polsce jest pospolita, gdzie rośnie na przydrożach, zaroślach, łąkach, miejscach ruderalnych, przy murach i nasypach kolejowych, przy czym preferuje gleby zasobne w azot. Jasnota biała występuje jako roślina wieloletnia.
Jej 4-kanciasta łodyga jest pusta w środku. Liście o kształcie jajowatym lub sercowatych, są ząbkowane, ogonkowe, rozmieszczone naprzeciwlegle na łodydze. Od pokrzywy odróżnia ją na przykład brak parzących włosków. Przeważnie osiąga wysokość 20-60 cm, jednakże czasem można spotkać gatunki osiągające 100 cm. Kwitnie od kwietnia do listopada (5-8 białych dwuwargowych kwiatów w kątach liści, w okółkach). Kwiaty te silnie przyciągają owady (jest to roślina miododajna).
Surowcem jest kwiat jasnoty białej (Flos Lamii albi) zbierany w lecie.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Zawiera flawonoidy (głównie glikozydy kwercetyny i kamferolu – ok. 1%), kwasy fenolowe, olejek eteryczny (do 0,05%) zawierający między innymi skwalen i β-kariofilen. Ponadto, zawiera związki aminowe (cholina, tyramina), śluzy, garbnik katechinowy, saponiny, związki irydoidowe (np. lamiolid, lamirydozyna A, B), triterpeny, a także kwasy tłuszczowe, polisacharydy oraz fitoekdysteroidy.
DZIAŁANIE
Jasnota biała wykazuje działanie przeciwkrwotoczne, powlekające, mukolityczne, regenerujące i przeciwzapalne. Ponadto, odnotowano jej działanie przeciwskurczowe, uspokajające, przeciwdrobnoustrojowe, przeciwnowotworowe i przeciwcukrzycowe.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Kwiat jasnoty białej stosowany jest w stanach zapalnych dolnych i górnych dróg oddechowych (działanie mukolityczne i przeciwskurczowe) i przewodu pokarmowego (działanie powlekające i przeciwzapalne na błony śluzowe). Z uwagi na działanie ściągające jasnota biała ma zastosowanie w leczeniu biegunki oraz działa łagodząco na hemoroidy i żylaki. Ze względu na działanie przeciwkrwotoczne stosuje się ją w obfitych krwawieniach miesiączkowych oraz w krwawieniach międzymiesiączkowych. Natomiast, zewnętrznie poleca się ją w leczeniu innych dolegliwości kobiecych takich jak upławy czy zapalenie pochwy i szyjki macicy (działanie antyseptyczne, przeciwzapalne i ściągające). Ponadto, jasnota biała stosowana jest w problemach skórnych, świądzie skóry, trądziku młodzieńczym, przy usuwaniu szkodliwych metabolitów (szczególnie u dzieci i młodzieży). Stosuje się ją również w celu przyśpieszenia gojenia ran w urazach i po złamaniach.
Ponadto, wykazano że związki irydoidowe zawarte w kwiatach jasnoty białej (ekstrakt wodny) hamują wnikanie wirusa zapalenia wątroby typu C (HCV) – IC50 = 2,31 µM. Jednocześnie, liście i kwiaty rośliny wykazują pewien efekt antybakteryjny (zarówno ekstrakt wodny jak i alkoholowy). Natomiast, wyłącznie ekstrakt wodny z liści i kwiatów wykazuje efekt przeciwgrzybiczy. Badania efektu ochronnego na komórki (działanie cytoprotekcyjne) wykazało, że ekstrakty hydrofobowe zawierające triterpeny mogą odpowiadać za działanie regenerujące. Ponadto, wykazano selektywny efekt antynowotworowy ekstraktów metanolowych i chloroformowych w stosunku do komórek raka płuc. Wykazano również obniżenie poziomu cukru we krwi osób chorujących na cukrzycę typu-I po zażywaniu ekstraktów wodno-etanolowych z jasnoty białej i pokrzywy zwyczajnej.
PRZECIWWSKAZANIA
Jak dotąd nie ma doniesień na temat doznanych skutków ubocznych doustnego stosowania preparatów z jasnoty białej. Jednakże przy stosowaniu zewnętrznym bezpośrednio na skórę należy mieć na uwadze ewentualne powstanie odczynu alergicznego.
STOSOWANIE
Odwar – 2 łyżki kwiatów na 1,5 szklanki wody należy gotować przez 3 minuty, a następnie przecedzić. Odwar należy pić po pół szklanki 2-3 razy dziennie. Dodanie 10 – 30 kropli ekstraktu z kłącza gorzknika zwiększa działanie przeciwkrwotoczne.
Kwiat jasnoty białej stosowany jest zewnętrznie w formie płukanek, kąpieli leczniczych i w formie okładów zwłaszcza w przypadku trudno gojących się ran. Stosuje się go również do irygacji miejsc intymnych.
LITERATURA
I. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6
II. Dietmar Aichele, Marianne Golte-Bechtle, tłum. Helena Terpińska-Ostrowska: Jaki to kwiat?. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1984. ISBN 83-09-00687-X
III. Tahere Pourmirzaee Sheikhali Kelayeh, Mahmood Abedinzade, Ahmad Ghorbani: A review on biological effects of Lamium album (white dead nettle) and its components. J Herbmed Pharmacol. 2019; 8(3): 185-193
IV. Anna Grys , Zdzisław Łowicki , Agnieszka Gryszczyńska , Małgorzata Kania , Anna Parus: Rośliny zielarskie w leczeniu chorób skóry – bezpieczeństwo i zastosowanie. Postępy Fitoterapii 3/2011, Poznań
V. https://www.rxlist.com/white_dead_nettle_flower/supplements.htm#SideEffects
VI. Źródło fotografii: Joanna Boisse – https://atlas.roslin.pl/plant/8337, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=81837312