Gryka siewna (Fagopyrum esculentum)
Gryka siewna, syn. gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum, ang. Common Buckwheat) – jest to roczna roślina dwuliścienna, należąca do rodziny rdestowatych (Polygonaceae). Pochodzi z terenów wschodniej i środkowej Azji, skąd do Europy po raz pierwszy sprowadzili ją Tatarzy, którzy przywieźli ją jako ziarno siewne. Natomiast, obecnie uprawiana jest w wielu krajach klimatu umiarkowanego (głównie). Gryka siewna preferuje stanowiska słoneczne i nie jest odporna na mróz. Ponieważ rośnie na glebach ubogich w składniki odżywcze, nie posiada też specjalnych wymagań uprawy. Rośnie między innymi na glebach lekkich piaszczystych, średnich ilastych i rzadziej na ciężkich gliniastych, przy czym preferuje gleby lekko kwaśne i obojętne, umiarkowanie wilgotne. Ponadto, jest w stanie przez pewien czas wytrzymać okres suszy.
Przeważnie rośnie na wysokość 15-60 cm, ale może osiągać 1,5 metra. Jej wysokość zależy od obecności innych roślin, ponieważ rosnąc samotnie ma tendencję do rozrastania się na boki i jest wtedy niższa. Dojrzała gryka siewna posiada czerwonozieloną żebrowaną łodygę, natomiast w formie niedojrzałej jest jasnozielona i okrągła. Ponadto, zazwyczaj liście i łodygi nie są owłosione. Jej okres kwitnienia przypada od lipca do września, a jej białe kwiaty przyciągają owady (jest rośliną miododajną). Warto również wiedzieć, że wśród owadów zwabianych przez kwiaty gryki wiele z nich poluje na szkodniki obecne na sąsiednich uprawach. Natomiast, nasiona (w formie orzecha) pojawiają się od sierpnia do października. Liście gryki zwyczajnej mają kształt sercowaty lub strzałkowaty, a długość do 10 cm i szerokość do 7,5 cm.
Surowcem zielarskim może być kwiat lub liść. Czasem stosuje się całe ziele zebrane w okresie kwitnienia, a następnie wysuszone w cieniu w celu zachowania właściwości leczniczych. Natomiast, ze względów odżywczych bardzo często spożywa się nasiona gryki.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Liść gryki zawiera sporo flawonoidów (w tym do 5% rutyny oraz hiperozyd i kwercetynę) oraz kwasy fenolowe (kwas kawowy, chlorogenowy, galusowy). Nasiona zawierają spore ilości białek, polifenoli (flawonoidy, flawony, taniny, kwasy fenolowe), fitosterole i fagopiryny. Ponadto, zawiera witaminy z grupy B (tiamina, ryboflawina, niacyna, kwas pantotenowy, pirydoksyna i kwas foliowy) oraz witaminę E i beta-karoten, a także sporo minerałów (magnez, potas, fosfor, w mniejszej ilości miedź, mangan i cynk). Ciekawostką jest, że w łuskach ziarna można spotkać brom, kobalt, ale i również platynę.
DZIAŁANIE
Gryka siewna wykazuje działanie wzmacniające i odżywiające żyły, zmniejszające przepuszczalność naczyń krwionośnych, obniżające ciśnienie krwi, rozszerzające naczynia obwodowe i przeciwzakrzepowe oraz regulujące poziom glukozy we krwi.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Ze względu na dużą zawartość rutyny jest pomocna w wielu chorobach układu krążenia – wykazuje działanie wzmacniające na naczynia krwionośne i hamuje krwawienia (również wewnętrzne). Jest pomocna na kruchość naczyń włosowatych, żylaki, miażdżycę i w przypadku odmrożeń oraz w trakcie leczenia podagry. Ze względu na działanie rozszerzające naczynia krwionośne zalecana jest również dla osób mających podwyższone ciśnienie krwi oraz zmniejsza ryzyko zawału. Natomiast, w połączeniu z kwiatami lipy stosowana jest w przypadku wystąpienia krwotoku podsiatkówkowego. Ponadto, ze względu na wysoką zawartość magnezu można jej używać do ochrony organizmu przed szkodliwym promieniowaniem (u osób narażonych). Natomiast, nieobrobione termicznie ziarna (np. po wykiełkowaniu) wykazują działanie regulujące poziom glukozy we krwi, co ma znaczenie w leczeniu cukrzycy.
Zewnętrznie napar z ziela znalazł zastosowanie w leczeniu infekcji skóry, np. zakażenia bakteriami gram-ujemnymi w różycy. Natomiast, napar z nasion gryki stosowany jest w formie okładów w celu poprawy przepływu mleka u karmiących mam.
PRZECIWWSKAZANIA
U niektórych osób może powodować wzrost wrażliwości na światło słoneczne. Natomiast, łuskane ziarno nie wykazuje właściwości fotouczulających.
STOSOWANIE
Liście można spożywać na surowo, np. dodając je do sałatek lub gotować podobnie jak szpinak. Największe działanie lecznicze wykazuje w połączeniu z witaminą C, ponieważ oba związki mają lepszą wchłanialność razem. Nasiona spożywa się w formie gotowanej, a także na surowo po wykiełkowaniu (zawierają wtedy więcej flawonoidów). Nasiona gryki zwyczajnej stosowane są również w piwowarstwie.
LITERATURA
I. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6
II. https://pfaf.org/user/plant.aspx?LatinName=Fagopyrum+esculentum
III. https://www.illinoiswildflowers.info/weeds/plants/cm_buckwheat.htm
IV. Krystyna Zarzecka, Marek Gugała, Iwona Mystkowska. Wartość odżywcza i prozdrowotna gryki siewnej. Probl Hig Epidemiol 2015, 96(2): 410-413. Katedra Agrotechnologii, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach.
V. Źródło obrazka: By Rasbak – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7541166