Aloes zwyczajny (Aloe vera)
Aloes zwyczajny (Aloe vera, syn. Aloe barbadensis Mill. – Aloes barbadeński) – wieloletni wiecznie zielony sukulent należący do rodziny Aloesowatych (Aloaceae). W stanie naturalnym występuje we wschodniej i południowej Afryce, południowej Europie i Australii. Niegdyś w dużej skali był uprawiany m.in. na Barbadosie (jedna z wysp karaibskich), skąd też pochodzi jego inna nazwa. W wielu innych krajach został naturalizowany. Aloes zwyczajny rośnie na wysokość 60 cm, czasem jednak nawet do 100 cm. Niekiedy może być zdrewniały u nasady. Natomiast jego grube, mięsiste liście wytwarzają na brzegach kolce, zazwyczaj mają bladozieloną barwę, ale mogą również posiadać białe plamy. Liście aloesu mogą osiągać aż 50 cm długości i 7 cm szerokości. Żółte lub pomarańczowe kwiaty rzadko pojawiają się, gdy rośnie w mieszkaniach. Dzieje się tak, ze względu na niedostatek światła słonecznego. W środowisku naturalnym przeważnie kwitnie w okresie letnim. Pojawiają się wtedy zebrane w grona 2-3 cm, zwisłe kwiaty z rurkowato-dzwonkowatą 6-łatkową koroną. Natomiast owoc aloesu stanowi torebka. Aloes zwyczajny nie jest odporny na przymrozki.
Surowcem zielarskim są liście. Przed zbiorem surowca nie należy podlewać rośliny przez 2 tygodnie, a w zimie przez miesiąc. Otrzymuje się z niego sok zwany aloną. Surowcem o podobnych właściwościach jest Aloes uzbrojony (Aloe ferox). W ziołolecznictwie stosowany jest również inny gatunek aloesu – Aloes drzewiasty (Aloe arborescens Mill), jednakże ma on nieco inne właściwości.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Na działanie soku z aloesu składa się wiele związków chemicznych działających synergistycznie. Wśród nich można wymienić: flawonoidy, kwasy fenolowe, polisacharydy, saponiny, alkaloidy i terpenoidy. Zawiera również atrachinony o gorzkim smaku: aloinę A i B (inaczej barbaloina A i B), aloe-emodynę oraz pochodne chromonu i ich estry z kwasem cynamonowym i p-kumarynowym. Zawarte one są głównie w lateksie i soku z aloesu. Ponadto aloes zwyczajny zawiera kwas salicylowy, białka (lektyny), minerały (wapń, mangan, magnez, chrom i inne), witaminy (A, B1, B2, B6, B12, kwas foliowy, beta-karoteny, wit. C) oraz enzymy (m.in. fosfataza alkaliczna i amylaza).
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Stosowanie wewnętrzne
Aloes zwyczajny znajduje zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych układu pokarmowego takich jak nieżyt jelita grubego, zanikowy nieżyt błony śluzowej żołądka. Również w owrzodzeniu tych narządów i zaparciach (przy braku perystaltyki jelit – świeże liście mają działanie przeczyszczające, ale także pobudzają trawienie). Stosuje się wtedy wino i miód aloesowy. Aloes hamuje wydzielanie kwasu żołądkowego, a wpływając na wydzielanie mucyny (składnika śluzu) wzmacnia błonę śluzową żołądka i jelit.
Literatura wymienia zastosowanie aloesu zwyczajnego między innymi w leczeniu zapalenia kory mózgu, dychawicy oskrzelowej. Stosować go można również, gdy występują uporczywe bóle głowy, nerwobóle i w stanach wyczerpania nerwowego. Ponadto wykazano, że proszek otrzymany z żelu z liści przy suplementacji 200 mg/dzień obniża poziom glukozy.
W czasie chemioterapii zwiększa działanie antynowotworowe cis-platyny czy gemcytabiny (leków na nowotwory piersi, jajników, płuc). Natomiast po chemoterapii stosować go można w stanach uszkodzenia bądź zahamowania funkcji szpiku kostnego (supresja szpiku).
Stosowanie zewnętrzne
Wyciągi z aloesu stosuje się zewnętrznie na uszkodzenia naskórka, owrzodzenia skóry (w tym owrzodzenie podudzia) blizny. Znajduje zastosowanie w leczeniu egzem, bakteryjnego zakażenia mieszków włosowych (czyraczność) oraz alergicznej i ropnej wysypki. Również na oparzenia (termiczne i od promieniowania RTG), ukąszenia owadów, zapalenie śluzówki jamy ustnej, afty i paradontozę. Ponadto w stanach zapalnych dróg rodnych: zapalenie sromu i pochwy oraz na upławy. Natomiast postaci kropli oraz irygacji ma zastosowanie w stanach zapalnych nosa i zatok przynosowych.
Ponadto ma zastosowanie w stanach zapalnych i zwyrodnieniowych rogówki (zmętnienie), siatkówki, w zapaleniu spojówek (gałkowych i powiekowych), a także w zaniku nerwu wzrokowego. Ponadto, w połączeniu z kurkumą stosuje się go jako środka łagodzącego inne podrażnienia.
PRZECIWWSKAZANIA
Nie zaleca się doustnego stosowania przetworów z aloesu zwyczajnego u kobiet w okresie ciąży ze względu na silnie przeczyszczające działanie. Większe dawki i długotrwałe stosowanie może wywołać wymioty, biegunkę, obniżenie zawartości potasu we krwi (hipokaliemia) oraz podrażnienie nerek. Mogą się również pojawić zmiany skórne, zwłaszcza podczas opalania się.
Z uwagi na zawartość toksyczne działanie niektórych atrachinonów na wątrobę i ich potencjalną kancerogenność (aloe-emodyna) sugeruje się unikanie stosowania ekstraktów etanolowych. Ze względu na jej dobrą rozpuszczalność się w pentanolu (alkohol amylowy) nie należy łączyć liści aloesu z zawierającymi go: pomidorami, papryką roczną i owocem maliny. Natomiast ekstrakty wodne są bezpieczne w zalecanych dawkach (aloe-emodyna jest praktycznie nierozpuszczalna w wodzie, a słabo w etanolu).
STOSOWANIE
Zazwyczaj stosuje się go w postaci soku, żelu i wyciągów wodnych z liści, a także produkty zawierające ekstrakt z aloesu. W literaturze można również spotkać wino aloesowe i inne wyciągi alkoholowe oraz miód aloesowy (zwłaszcza dla osób w okresie rekonwalescencji).
W zaparciach stosujemy wieczorem 100-200 mg soku z liści aloesu lub 50 mg ekstraktu. Można również stosować kapsułki 500 mg z aloesem : 1-3 razy na dzień (w zależności od potrzeb). Natomiast, zewnętrznie stosować można 50% żel aloesowy (na trądzik), krem z oliwą z oliwek i aloesem (w przypadku oparzeń) – stosowany 2 razy dziennie przez 6 tygodni. Ponadto, w przypadku łuszczycy stosować można krem zawierający 0,5% ekstrakt z aloesu 3 razy dziennie.
LITERATURA
I. prof. dr hab. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Wydanie V. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1985. ISBN: 83-09-00256-4.
III. Kaur S, Bains K. Aloe Barbadensis Miller (Aloe Vera). Int J Vitam Nutr Res. 2024 Jun;94(3-4):308-321. doi: 10.1024/0300-9831/a000797. Epub 2023 Nov 2. PMID: 37915246.
IV. https://www.rxlist.com/aloe/supplements.htm#Dosing
V. Yan Cheng, Xiao Wang, Wei Liu, Daijie Wang, Lizong Chen: Experimental measurement and correlation of the solubility of aloe-emodin in seven pure solvents. The Journal of Chemical Thermodynamics. Volume 98, 2016, Pages 51-55. ISSN 0021-9614. DOI
VI. Guo X, Mei N. Aloe vera: A review of toxicity and adverse clinical effects. J Environ Sci Health C Environ Carcinog Ecotoxicol Rev. 2016 Apr 2;34(2):77-96. doi: 10.1080/10590501.2016.1166826. PMID: 26986231; PMCID: PMC6349368.
VII. Źródło fotografii: By H. Zell – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19177466