Droga do natury

Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca, ang. Motherwort) – bylina należąca do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae, synonim Wargowe), występująca w strefie klimatu umiarkowanego w Azji oraz w większości krajów Europy. W Polsce jest gatunkiem pospolitym, gdzie rośnie na przydrożach, w okolicach domostw, przy płotach, od niżu po pogórze. Uważa się, że serdecznik pochodzi z obszarów wschodniej Syberii skąd do Europy dotarł za sprawą wędrówek ludów azjatyckich.

Serdecznik pospolity dorasta do 1,5 metra wysokości, a jego wzniesione i rozgałęzione łodygi wyrastają z krótkich, poziomych kłączy. Są one czterokanciaste, drobno bruzdowane, a także owłosione i zdarza się, że przybierają czerwonofioletową barwę. Liście dolne serdecznika są długoogonkowe, 5- do 7-krotnie dłoniastosieczne, wcinanoząbkowane, natomiast górne są trójsieczne. Okres kwitnienia przypada od czerwca do września. W tym czasie w pachwinach przysadek (tutaj górne liście), w nibyokółkach pojawiają się dwuwargowe kwiaty grzbieciste. Korona ma długość do 12 mm, różowawej lub jasnoczerwonej, a czasem również białej barwy. Jej warga górna o długości ok. 4 mm, jest dosyć mocno owłosiona, natomiast dolna 3-płatkowa warga jest zakrzywiona w dół i obecne są na niej czerwone plamy.

Surowcem zielarskim jest ziele serdecznika (Herba Leonuri) zbierane w początkowym okresie kwitnienia. Zbiera się pędy szczytowe i boczne w raz z kwiatami, jednakże odrzucając grubsze części łodyg. Nie należy zbierać roślin, których ząbki kielicha są sztywnokolczaste, ponieważ wskazuje to na zbyt późny zbiór. Tak zebrane ziele należy jak najszybciej wysuszyć w cieniu dbając o dobrą cyrkulację powietrza w pomieszczeniu. Surowiec należy przechowywać w miejscu suchym i oczywiście chroniąc od źródeł światła.

SKŁADNIKI AKTYWNE

Serdecznik pospolity zawiera glikozydy zbliżone budową do glikozydów bufadienolidowych (kardenolidów), glikozydy irydoidowe (ajugol/leonuryd, ajugozyd) i alkaloidy (stachydryna, leonuryna). Ponadto zawiera garbniki (3-5%) stanowiące estry fenolokwasów z fenolokwasami (depsydy kwasu kawowego i rozmarynowego), flawonoidy (w tym antocyjany, flawony: genkwanina) oraz gorycze diterpenowe o budowie labdanu (marubina). Ziele serdecznika zawiera również saponinę triterpenową, kwasy triterpenowe (kwas ursolowy), żywice (ok. 2,5%), niewielkie ilości olejku eterycznego, fitosterole (sitosterol), aminy (cholina), witaminę C i sole mineralne (do 11%).

DZIAŁANIE

Serdecznik pospolity wykazuje działanie uspokajające na układ nerwowy, nasercowe, regulujące ciśnienie krwi (w kierunku jego obniżenia), rozkurczowe, przeciw-wzdęciowe, pobudzające czynność macicy. W pewnym stopniu wykazuje również działanie moczopędne i przeciwpadaczkowe.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Ziele serdecznika stosowane jest jako lek nasercowy i uspokajający w chorobach związanych z nadmiernym pobudzeniem układu nerwowego i zaburzeniach sercowo-krążeniowych. Na przykład w nadmiernej pobudliwości ośrodka naczynioruchowego w rdzeniu przedłużonym, w przypadku niepokoju związanego z narodzinami dziecka, w napadowej dysrytmi mózgowej (u epileptyków), w stanie nadmiernego pobudzenia nerwowego. Natomiast dzięki zawartości glikozydów bufanolidowych ziele serdecznika działa na układ nerwowy serca osłabiając siłę bodźców przekazywanych do serca. Ponadto reguluje pracę serca i ciśnienie krwi oraz poprawia samopoczucie w nadmiernym pobudzeniu emocjonalnym i zaburzeniach funkcjonowania narządów wewnętrznych. Wykazuje również działanie przeciwzakrzepowe. Stosowane jest na wczesnym etapie choroby nadciśnieniowej i w dusznicy bolesnej (dławicy piersiowej). Natomiast ziele werbeny zwiększa jej właściwości lecznicze w nadmiernym pobudzeniu emocjonalnym.

Wykazuje działanie przeciwskurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego oraz zmniejsza napięcie mięśni gładkich ścian naczyń krwionośnych w jego obrębie. Stosowany jest więc w osłabionej perystaltyce jelit spowodowanej przez skurcze mięśni gładkich (w bólach brzucha, uczuciu pełności, utracie łaknienia, zaparciach). Zalecane jest również w łagodzeniu dolegliwości okresu przekwitania (w tym w stanach nadpobudliwości) i zespole napięcia przedmiesiączkowego (działanie rozkurczowe). Z tego samego względu ziele serdecznika wykazuje także lekkie działanie moczopędne. Wykazuje ponadto działanie ściągające na błony śluzowe przewodu pokarmowego oraz działa przeciwbiegunkowo. Ponadto z powodu pewnej zawartości kwasu ursolowego, który jest słabym inhibitorem aromatazy, może mieć wpływ na hamowanie przekształcania testosteronu i androstendionu w estradiol i estron (odpowiednio).

Ze względu na pro-regeneracyjne i lekkie właściwości przeciwbakteryjne odwary z ziela serdecznika stosuje się zewnętrznie w formie okładów na blizny, rany, uszkodzenia naskórka, a także na oparzenia I i II stopnia.

Jest składnikiem mieszanek ziołowych: Cardiosan i granulatu Cholegran oraz mieszanki uspokajającej razem z owocem głogu, zielem jemioły, liściem melisy, korzeniem waleriany, liściem bobrka trójlistkowego, owocem kminu, owocem kopru włoskiego i szyszkami chmielu.

PRZECIWWSKAZANIA

Ze względu na właściwości pobudzające macicę nie zaleca się stosowania ziela serdecznika u kobiet w ciąży, poza czasem porodu.

STOSOWANIE

• Nalewka – 30 – 50 kropli w kieliszku wody pijemy 2-3 razy dziennie między posiłkami.
• Napar z ziela serdecznika (Infusum Herba Leonuri) – 0,5 – 1,5 łyżki ziela serdecznika zalewamy gorącą wodą do pełna szklanki. Napar pijemy po 2-3 łyżki 2-3 razy dziennie.
• Odwar z ziela serdecznika – od 1 do 1,5 łyżki ziela serdecznika należy zalać 1,5-2 szklankami wody, podgrzać do wrzenia, gotując na małym ogniu pod przykryciem przez okres 5 minut. Następnie po odstawieniu na 15 minut całość należy przecedzić. Odwar stosujemy zewnętrznie w formie okładów i przemywań na blizny, rany i oparzenia I i II stopnia.
• Zioła nasercowe – należy zmieszać ze sobą po 50 g ziela serdecznika i kwiatów głogu, po 25 g ziela pięciornika gęsiego, ziela nostrzyka i kwiatów lipy, a także po 20 g kwiatów arniki i kwiatów bzu czarnego. Następnie do termosu należy dodać 1-1,5 łyżki powyższej mieszanki i zalać dwiema szklankami wrzącej wody. Całość należy następnie przykryć i odstawić na godzinę czasu. Powstały napar można odcedzić. Pijemy go po 1/3 do 1/2 szklanki dwa razy dziennie – rano i wieczorem po posiłkach. Znajduje ona zastosowanie w zaburzeniach funkcji serca w okresie przekwitania, a także w nerwicy wegetatywnej i nadczynności tarczycy. Ze względu na zawartość arniki mieszankę zaleca się stosować pod kontrolą lekarza.
• Zioła przeciwpadaczkowe – należy zmieszać ze sobą po po 50 g ziela serdecznika i ziela jemioły, a także po 25 g szyszek chmielowych, ziela ruty, ziela bylicy pospolitej, kwiatu wrotyczu i liści mięty. Następnie 2 łyżki mieszanki należy zalać 2,5 szklankami ciepłej wody i pozostawić pod przykryciem na 30 minut (najlepiej w termosie). Następnie całość należy przecedzić. Napar pijemy 3 razy dziennie po 2/3 szklanki między posiłkami pomocniczo w leczeniu epilepsji oraz jako lek sedatywny w nadpobudliwości sfery płciowej kobiet i mężczyzn.
• Zioła o działaniu uspokajającym – należy zmieszać ze sobą po 50 g ziela serdecznika i liści melisy, a także po 25 g korzeni kozłka, szyszek chmielu, kwiatów lawendy i liści mięty pieprzowej. Następnie 1,5 łyżki mieszanki należy wsypać do termosu, zalać 2,5 szklankami wrzącej wody, zamknąć i odstawić na czas 1 godz. Napar należy pić po 1/2 do 2/3 szklanki 2 do 3 razy dziennie po jedzeniu. Stosujemy go w stanach niepokoju, uczuciu lęku, nadmiernej pobudliwości i zaburzeniach snu.

LITERATURA

I. Aleksander Ożarowski, W. Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa, 1987. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych

II. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6

III. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6

IV. https://luontoportti.com/en/t/1223/motherwort

V. Źródło ryciny: AnRo0002 – Own work, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=35752853