Seler zwyczajny (Apium graveolens)
Seler zwyczajny (Apium graveolens L.) – to dwuletnia roślina należąca do rodziny selerowatych (Apiaceae). W stanie naturalnym występuje w Europie oraz w Zachodniej i Środkowej Azji, gdzie można go przede wszystkim spotkać na terenach podmokłych. Jest rośliną uprawianą w wielu krajach, w tym w Polsce.
Wytwarza grube, rozgałęzione łodygi, które w okresie kwitnienia mogą osiągać metr wysokości. Natomiast osadzone na długich ogonkach liście selera zwyczajnego są trójsieczne, rombowate lub wydłużone na kształt włóczni z ząbkowanymi bądź klapowanymi krawędziami. Mogą mieć od 5-50 mm długości. Natomiast korzenie wytwarza spichrzowe, bulwiaste z korzeniami przybyszowymi rozrastającymi się na boki w promieniu 5-9 cm od podstawy łodygi. Mogą one rosnąć w głąb ziemi na 30 cm. Ponadto w drugim roku pojawiają się małe zielonkawo-białe lub bladożółte kwiaty zebrane kwiatostany w formie baldachu złożonego. Następnie pojawiają się owoce w formie podłużnej i ząbkowanej rozłupki, która ma 1-2 mm średnicy i 1,5-2 mm długości. Owoc posiada na zewnętrznej warstwie czarne paski.
Surowcem zielarskim jest owoc (Fructus Apii graveolentis), korzeń, ziele (lub oddzielnie liście i łodygi) i sok z łodyg lub olejek eteryczny.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Nasiona selera zwyczajnego (owoc) zawierają flawonoidy, glikozydy, alkaloidy. Seler zwyczajny zawiera liczne związki furanokumarynowe (m.in. 5-hydroksy i 8-hydroksy metoksypsoralen, apigrawina, selerozydy (celeroside), bergapten, ostenol, apiumozyd, izoimperatoryna, seleryna, izopimpinelina, apiumetyna). Natomiast do zawartych w nim związków fenolowych zaliczamy: flawonoidy (izokwercytrynę, apiinę, apigeninę i luteolinę), garbniki oraz graurobiozyd A i graurobiozyd B. Ponadto seler zwyczajny zawiera węglowodany, kwas fitynowy (heksafosforan inozytolu). Natomiast liście, łodygi oraz olej z nasion zawierają kwasy tłuszczowe (stearynowy, palmitynowy, oleopalmitynowy, linolowy (omega-6), petroselinowy, mirystynowy, oleinowy, mirystynowy, mirystooleinowy). Ponadto w ich skład wchodzą monoterpeny (kamfen, limonen, p-cymen, terpinolen, sabinen, α-pinen, β-felandren, γ-terpinen), monoterpenoidy (α-tujen), seskwiterpeny (α-eudesmol) oraz ftalidy i ich pochodne (ftalid, sedanenolid, ftalid 3-n-butylu). Natomiast bulwa selera zawiera 5-metoksypsoralen, 8-metoksypsoralen (metoksalen) oraz alergeny profilaktyczne (Api g1). Ponadto seler zawiera makro- i mikroelementy, w tym sporą ilość magnezu, witamin (witamina U, B, C, wit. E).
DZIAŁANIE
Seler zwyczajny wykazuje działanie przeciwreumatyczne, uspokajające, antydepresyjne, antyseptyczne na drogi moczowe, przeciwskurczowe, przeczyszczające, moczopędne, przeciwwzdęciowe. Wykazuje również działanie obniżające ciśnienie krwi (hipotoniczne), hipolipidemiczne, cytoochronne, hepatoprotekcyjne oraz antybakteryjne, lekko przeciwgrzybicze, antynowotworowe i fotouczulające.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Nasiona selera
Ze względu na działanie moczopędne nasion selera, używa się ich w stanach zatrzymania wody w organizmie oraz dnie moczanowej (neutralizuje kwas moczowy przeciwdziałając wytrącaniu się jego kryształów w stawach), a także w stanach zaburzonej równowagi kwasowo-zasadowej. Ze względu na działanie przeciwzapalne, wiatropędne, antyseptyczne, uspokajające i spazmolityczne, łodygi oraz nasiona selera mogą być stosowane w leczeniu schorzeń układu pokarmowego (zwłaszcza zaburzeń żołądkowych). Wykazuje on również właściwości ochronne na błonę śluzową żołądka oraz hamuje jego nadaktywność wydzielniczą (garbniki i flawonoidy). Poza działaniem uspokajającym olej z nasion selera wykazuje działanie przeciwdepresyjne i wzmacnia działanie leków nasennych (barbiturany). Uważa się, że za działanie to odpowiadają: sedanolid i ftalid 3-n-butylu. Dodatkowo wykazano, że ekstrakt metanolowy z nasion działa hepatoprotekcyjnie i jest w stanie przywrócić zmiany strukturalne hepatocytów w wątrobie. Ponadto działają one na układ krwionośny obniżając ciśnienie krwi oraz wykazują działanie uspokajające.
Uważa się również, że nasiona selera (ekstrakt etanolowy) obniżają poziom triglicerydów, LDL i cholesterolu, a podwyższają poziom HDL we krwi. Podejrzewa się, że wynika to ze zwiększenia wydatku energetycznego i zmniejszenia gromadzenia się lipidów oraz uczucia głodu. Z badań wynika, że hamuje on aktywność lipazy lipoproteinowej. Natomiast ze względu na zawartość luteoliny hamuje aktywność lipazy trzustkowej oraz metylotransferaz DNA i deacetylaz histonowych. Olej z nasion selera m.in. ze względu na zawartość sedanolidu i ftalidu 3-n-butylu wykazuje efekt cytoochronny i antynowotworowy. Efekt ten jest zależny od ich wpływu na aktywność S-transferazy glutationowej (GST). Natomiast z badań nad właściwościami przeciwcukrzycowymi nasion selera (ekstrakt butanolowy) może pomóc w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Ponadto łagodzi skutki uboczne działania stresu towarzyszące cukrzycy i reguluje aktywność enzymów antyoksydacyjnych oraz sprzyja przyrostowi masy ciała.
Co ciekawe olej z nasion selera z dodatkiem 5% waniliny jest bardziej skuteczny w odstraszaniu komarów niż tego tupu środki dostępne w obiegu.
Liście, łodyga i korzeń
Sok z łodyg stosowany jest w osłabieniu organizmu, gdyż wykazuje właściwości wzmacniające organizm. Jego korzeń oraz liście (silniejsza aktywność) wykazują działanie antybakteryjne w stosunku do wielu bakterii (ekstrakt etanolowy). Spośród nich aktywny jest w stosunku do Enterococcus faecalis, Escherichia coli, Enterobacter aerogenes, Salmonella typhimurium, Bacillus cereus, Proteus vulgaris, Listeria monocytogenes i Staphylococcus aureus. Ponadto ekstrakt metanolowy wykazuje właściwości przeciwgrzybicze (stężenie 200 mg/ml) wobec Aspergillus flavus, Fusarium solani, Trichphyton longifuss, Microsporum canis, Candida glabrata i C. albicans.
Wykazano również, że mieszanka złożona z liści selera, liści cykorii oraz nasion jęczmienia wykazuje działanie hepatoprotekcyjne. Ponadto obniża poziom triglicerydów, cholesterolu i enzymów wątrobowych we krwi. Nadziemne części selera zwyczajnego (ekstrakt etanolowy) zmniejszają siłę i częstość skurczu mięśnia sercowego (ujemne działanie inotropowe i chronotropowe). Dzięki temu działaniu obniża on ciśnienie krwi (działanie hipotensyjne) co ma znaczenie u osób chorujących na nadciśnienie.
Zewnętrznie stosuje się go na odmrożenia (w postaci kąpieli z dodatkiem wywaru z łodyg) i do wybielenia piegów (świeże utarte liście w postaci papki)
Cały seler (nasiona, liście, łodyga, korzeń)
Natomiast cały seler polecany jest w stanach zakwaszenia organizmu (seler działa alkalizująco zwłaszcza w połączeniu z marchwią, siemieniem lnianym i otrębami pszennymi). Pomocniczo przy cukrzycy (sok z bulw selera z marchwią sprzyja pracy trzustki, ponieważ seler zawiera hormony insulinopodobne). Stosuje się go również w leczeniu wrzodów i przy gorączce (seler razem z marchwią i burakami w postaci świeżego soku w stosunku 1:2:1) oraz jako środka witaminizującego. Ponadto zdolność składników selera do neutralizacji wolnych rodników w uszkodzonych komórkach zmniejsza ryzyko powstawania mutacji. Dzięki temu zmniejsza on również ryzyko powstawania komórek nowotworowych. Ponadto ekstrakt z selera wykazuje silne działanie antyagregacyjne na płytki krwi oraz działanie przeciwskurczowe na jelita (apigenina i inne flawonoidy). Natomiast ze względu na zawartość furanokumaryn działających fotouczulająco (jako fotosensybilizatory) może być stosowany w terapii fotodynamicznej bielactwa.
Seler zwyczajny jest również składnikiem mieszanek stosowanych przy leczeniu otyłości, reumatyzmu, depresji (spowodowanej zakwaszeniem mięśni), zapalenia wątroby, nerek, pęcherza moczowego i problemów alergicznych oraz stanów zapalnych skóry.
PRZECIWWSKAZANIA
Ze względu na zawartość w nasionach związków fotouczulających, odradza się długotrwałego przebywania na słońcu u osób wrażliwych. Nie zaleca się stosowania większych dawek olejku lub nasion przez kobiety w ciąży.
STOSOWANIE
W postaci odwaru i soku ze świeżej rośliny.
- Wino z dodatkiem selera – 250g utartego selera należy zalać 1 litrem wytrawnego wina i macerować przez 2-3 dni. Wino ma smak zbliżony do soku ananasowego i polecane jest do stosowania na polepszenie samopoczucia, 3 razy dziennie przed posiłkami.
- Napar z nasion selera (Infusum Apii graveolentis) – 1-2 łyżki zmielonych nasion selera w szklance należy zalać wrzącą wodą do pełna i parzyć pod przykryciem. Następnie całość należy przecedzić. Napar pijemy dwa razy dziennie po 1 szklance.
LITERATURA
I. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6
II. Edyta Überhuber, Jan Schulz: Leki z Bożej apteki, Chrześcijański Instytut Wydawniczy „Znaki Czasu” , Warszawa 2007. ISBN: 978-83-7295-093-2.
III. Aswin Rafif Khairullah, Tridiganita Intan Solikhah, Arif Nur Muhammad Ansori, Akvyan Rafi Hidayatullah, Erwan Budi Hartadi, Sancaka Cashyer Ramandinianto, Amaq Fadholly: Review on the Pharmacological and Health Aspects of Apium Graveolens or Celery: An Update. Sys Rev Pharm 2021;12(1):606-612. Link: 10.31838/srp.2021.1.87
IV. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6
V. Aleksander Ożarowski, W. Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa, 1987. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych
VI. Małgorzata Włochal, Marian Grzymisławski, Paweł Bogdański: Możliwości wykorzystania żywności funkcjonalnej w leczeniu otyłości. Wybrane Problemy Kliniczne. 2014 Via Medica. Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Metabolicznych i Dietetyki UMP.
VII. https://rozanski.li/2033/owoc-selera-fructus-apii-graveolentis-raz-jeszcze-jako-diureticum/
VIII. Źródło ryciny: Bff – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=37243437