Droga do natury

Ruta zwyczajna (Ruta graveolens) – to bylina należąca do rodziny Rutowatych (Rutaceae), występująca głównie w południowej Europie (południe Francji, Hiszpania, również w Alpach), na piargach wapiennych we wschodnich krajach śródziemnomorskich, od północnych Włoch po Krym oraz na wybrzeżu północnej Afryki. W Polsce występuje jako roślina uprawna. Rośnie na suchych i skalistych zboczach, na glebach krasowych.

Łodyga ruty zwyczajnej dorasta do 1 m wysokości. Jest ona sinozielona, u dołu drewniejąca, zazwyczaj pojedyncza i bez widocznych włosków. Natomiast liście są podwójnie bądź też potrójnie pierzasto-sieczne. Okres kwitnienia przypada od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Spotkać można wtedy wyrastające z kątów górnych liści obupłciowe, promieniste kwiaty, zebrane w kształt wiechy. U ruty zwyczajnej kwiatostan posiada żółte korony kwiatów z czterokrotnymi bocznymi i pięciokrotnymi szczytowymi kwiatami. Ponadto roślina wydziela silny, charakterystyczny aromat. Natomiast owoc ruty stanowi wielonasienna torebka.

Surowcem zielarskim jest liść (Folium Rutae), bądź ziele ruty (Herba Rutae) zbierane przed rozpoczęciem kwitnienia. Preferowane są młode szczytowe pędy, które osmykuje się z zbierając surowiec – liść. Należy go suszyć w miejscu przewiewnym i zacienionym. Jednocześnie należy pamiętać, że świeża roślina może uczulać, dlatego zbiorów należy dokonywać w rękawiczkach. Niekiedy używa się również olejku eterycznego (Oleum Rutae), który wykorzystuje się w przemyśle kosmetycznym (do wyrobów mydlarskich i perfumeryjnych, gdzie wykorzystuje się zawartość metylo-n-nonylo-ketonu).

SKŁADNIKI AKTYWNE

Zawiera olejek eteryczny (0,1%), w którego składzie występuje 90% metylo-n-nonylo-ketonu i metylo-n-heptylo-ketonu oraz ester kwasu octowego, cyneol, limonen, pinen. Występują również furanokumaryny (rutamaryna, rutaretyna, 8-Metoksypsoralen (Ksantotoksyna), psoralen, izoimperatoryna i bergapten), flawonoidy w ilości do 2,2% (rutyna, kwercetyna). Ponadto zawiera alkaloidy (skimianina, rutakrydon, graweolina, arborynina) oraz kumarynę i jej pochodne (umbrliferon). Surowiec zawiera również gorycze, żywice, lignany (sawinina), garbniki, kwasy organiczne, witaminę C i sole mineralne.

Warto wspomnieć, że rutyna na skalę techniczną otrzymywana jest z ziela gryki lub perełkowca japońskiego, a nie z ziela ruty.

DZIAŁANIE

Ruta zwyczajna wykazuje działanie rozkurczowe, wzmacniające naczynia krwionośne, wiatropędne, żółciopędne, przeciwrobacze, uspokajające i moczopędne.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Liść ruty przede wszystkim usprawnia działanie układu krwionośnego i pokarmowego. Dzięki zawartości furanokumaryn, alkaloidów i składniki olejku liść ruty zwyczajnej wykazuje działanie przeciwskurczowe na mięśnie gładkie jelit, dróg żółciowych i moczowych. Ponadto ułatwia odpływ żółci do dwunastnicy i usprawnia perystaltykę jelit (poprzez działanie wiatropędne). Stosowana bywa także w objawach tzw. nerwicy wegetatywnej, która objawia się napadami skurczu i bólach w układzie pokarmowym, bólami migrenowymi oraz zaburzeniami naczynioruchowym (m.in. nadwrażliwość układu nerwowego na czynniki atmosferyczne, stres czy alergeny).

Ponadto dzięki zawartości flawonoidów (zwłaszcza rutyny) uszczelnia ściany naczyń krwionośnych (zapobiegając przedostawaniu się erytrocytów i osocza poza naczynia krwionośne), zmniejsza ich łamliwość, a zwiększa elastyczność i odporność na uszkodzenia. Dzięki temu stosuje się go w zaburzeniach krążenia krwi (miażdżyca, nadciśnienie tętnicze i podatność na pękanie naczyń krwionośnych). Jednocześnie rutyna poprzez hamowanie aktywności oksydazy adrenalinowej wydłuża działanie adrenaliny i noradrenaliny, które między innymi wywołują skurcz naczyń krwionośnych. Ponadto rutyna hamuje usuwanie jodu z organizmu oraz zwiększa ilość wapnia we krwi. Posiada również właściwości odtruwające (podobną aktywność wykazuje jej aglikon – kwercetyna)

W pewnym stopniu liść ruty obniża ciśnienie krwi poprzez działanie moczopędne i usprawnia przepływ krwi przez naczynia krwionośne (poprzez zmniejszanie oporu w przepływie krwi przez naczynia krwionośne). Ruta zwyczajna może być stosowana pomocniczo jako środek moczopędny oraz w nadciśnieniu tętniczym i niedokwaśności. Natomiast w uzasadnionych przypadkach stosuje się ją w zaburzeniach miesiączkowania i atonii macicy.

Odwar z liści stosowany jest także przy nerwicy wegetatywnej (działanie uspokajające), głównie dzięki działaniu przeciwskurczowemu. Stosowany jest również do odrobaczania jelit dzięki słabemu działaniu przeciwrobaczemu. Ponadto stosuje się ją w leczeniu objawów bielactwa oraz łuszczycy, której leczenie innymi preparatami nie przynosi rezultatu. Wykorzystuje się wtedy jej właściwości fotouczulające oraz wpływ na powstawanie melaniny i na proces rogowacenia naskórka.

Zewnętrznie stosowana jest w leczeniu chorób skóry, ropiejących ran. Ponadto zawarta w niej rutyna dzięki hamowaniu aktywności oksydazy askorbinowego i hialuronidazy wykazuje efekt przeciwzmarszczkowy w skórze (przedłuża aktywność antyoksydacyjną witaminy C i hamuje depolimeryzację kwasu hialuronowego).

Wyciąg z ziela ruty wchodzi w skład płynu Cholesol. Ziele ruty jest składnikiem mieszanek przeciwmiażdżycowych, nasercowo-krążeniowych i uspokajających.

PRZECIWWSKAZANIA

Ze względu na właściwości wzmacniające na macicę (zwiększenie siły skurczu i zwiększenie krwawień) ruta zwyczajna nie może być stosowana przez kobiety w okresie ciąży i w krwawieniach macicznych. Przyśpiesza pigmentację skóry i wywołuje działanie fotouczulające (w większych dawkach). Ponadto roślina hamuje proces złuszczania się naskórka i jego zarastania oraz ma wpływ na wytwarzanie melaniny.

Nie należy jej stosować w nadkwaśności i przy niskim ciśnieniu. Większe dawki mogą wywołać wymioty i omamienie. Niektóre osoby są uczulone na kontakt z rośliną.

Surowiec wchodzi w interakcje z sulfonamidami (zwłaszcza w formie intraktu).

STOSOWANIE

Wewnętrznie liście ruty powinno się stosować pod kontrolą lekarza (w terapii) w postaci odwaru. Samemu można jej używać jako przyprawy, a zewnętrznie do przemywania ran i w problemach skórnych i jako dodatku kąpieli.

W niewielkich ilościach stosowana jest jako przyprawa do dziczyzny i innych potraw mięsnych i sosów.

• Intrakt (Intractum Rutae) – stosuje się 20 – 40 kropli 2-4 razy dziennie w kieliszku wody (u dorosłych). Intrakt zalecamy jest w leczeniu zastoju żółci i zmniejszeniu jej wytwarzania, w uszkodzeniu wątroby, miażdżycy, łamliwości i przepuszczalności naczyń włosowatych, a pod kontrolą lekarza w leczeniu bielactwa i łuszczycy.

Mieszanki ziołowe

• Mieszanka na miażdżycę – należy zmieszać ze sobą 10 g liści lub ziela ruty i owoców kminku oraz po 20 g kwiatów głogu, liści melisy i korzenia kozłka lekarskiego. Następnie 5,5 łyżki mieszanki należy wsypać do termosu lub innego hermetycznie zamykanego naczynia i zalać 2 szklankami wrzącej wody, zakręcić i odstawić na 1-2 godziny. Po tym czasie napar można odcedzić. Należy go pić 3 razy dziennie.

• Mieszanka na choroby układu nerwowego – należy zmieszać ze sobą 50 g ziela ruty, szyszek chmielu i korzenia kozłka lekarskiego oraz po 25 g kwiatów lipy, ziela marzanki i kory wierzby. Następnie należy sporządzić napar z 2-3 łyżek mieszanki na 2 szklanki wrzącej wody w termosie. Pozostawić pod przykryciem na godzinę czasu. Napar ten można pić po 1/2 – 2/3 szklanki 2 do 3 razy dziennie. Mieszanka ma właściwości przeciwpadaczkowe, przeciwskurczowe i uspokajające. Można ją stosować w nerwicy wegetatywnej, trudnościach w zasypianiu, padaczce i Stanach napięcia nerwowego. Natomiast u młodzieży można stosować połowę dawki na polucje.

• Zioła wspomagające w stwardnieniu rozsianym – należy zmieszać ze sobą równe ilości ziela ruty, jemioły, liści bobrka trójlistkowego, czarnej porzeczki, pokrzywy i orzecha włoskiego, kwiatów ślazu i bzu czarnego oraz korzenia mniszka. Następnie całość należy zmieszać w młynku elektrycznym i przechowywać w zamkniętym naczyniu w suchym miejscu. Następnie z mieszankę używamy 1 łyżeczkę na szklankę mleka i gotujemy do wrzenia. Można dodać miodu do smaku. Stosujemy ją 2-3 razy dziennie między posiłkami jako środka wzmacniającego i poprawiającego odporność. Jednocześnie powinno się stosować witaminę B1 i kompleks minerałów i witamin (np. Vitaral).
• Mieszanka na zaburzenia krążenia w okresie klimakterium – należy zmieszać ze sobą 10 g ziela lub liści ruty, po 20 g kwiatów rumianku, owoców głogu i rozdrobnionego kłącza tataraku, 30 g szyszek chmielu oraz po 50 g ziela serdecznika i jemioły. Następnie do termosu należy wsypać 1-2 łyżki mieszanki i zalać 2 szklankami wrzącej wody. Termos należy zakręcić i odstawić na 1-2 godziny. Po odcedzeniu napar pijemy 2-4 razy dziennie od 1/4 do pół szklanki między posiłkami.

LITERATURA

I. František Starý, Vaclav Jirasek, tłum. Aleksander Ostrowski: Rośliny lecznicze. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1982. ISBN: 83-09-00466-4

II. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6

III. Aleksander Ożarowski, W. Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa, 1987. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych

IV. https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Ruta+graveolens

V. Źródło ryciny: H. Zell – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11040374