Kozłek lekarski (Valeriana officinalis)
Kozłek lekarski (Valeriana officinalis) – to bylina należąca do rodziny Kozłkowatych (Valerianaceae). Naturalnym miejscem jego występowania jest strefa umiarkowana Eurazji, występuje również w Ameryce Północnej, spotkać go można na wilgotnych lasach, łąkach i zaroślach, na krzaczastych zboczach, w rowach, brzegach wód i na łęgach od nizin po piętro podalpejskie, przy czym preferuje gleby gliniaste o wysokim poziomie wód gruntowych i zasobne w składniki pokarmowe. Kozłek lekarski dorasta do 1,5 metra wysokości. Ponadto, posiada on solidną łodygę z liśćmi ogonkowymi u dołu (ulistnienie naprzeciwległe, pierzastodzielne), a siedzącymi u góry rośliny. Natomiast, bladoróżowe kwiaty uformowane w baldachy spotkać można od maja do września, a ich zapach wabi koty. Ponadto, kozłek posiada stożkowate lub jajowate kłącza z których wyrastają liczne szarobrunatne korzenie
Surowcem zielarskim jest korzeń (Radix Valerianae) lub kłącze (Rhizoma Valerianae) .
SKŁADNIKI AKTYWNE
Korzenie waleriany zawierają ok. 1% olejku lotnego (pinen, kamfen, borneol, kwasy organiczne, a wśród nich najważniejsze działanie ma kwas izowalerianowy, izowalerian bornylu) oraz irydoidowe triestry – walepotriaty (0,05 % – waltrat, acewaltrat, dwuhydrowaltrat). Ponadto, kozłek lekarski posiada alkaloidy terpenowe (walerynina, aktynidyna), triterpeny (walerozyd A), garbniki, węglowodany i kwasy organiczne.
DZIAŁANIE
Kozłek lekarski wykazuje działanie uspokajające, przeciwskurczowe, wykrztuśne, moczopędne, obniżające ciśnienie krwi, przeciw wzdęciom oraz lekko przeciwbólowe.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Kozłek lekarski najczęściej jest stosowany w problemach związanych z napięciem nerwowym (przy wyczerpaniu nerwowym), nerwicach serca i narządów wewnętrznych. Ponadto, ma zastosowanie w wahaniach ciśnienia krwi, którego źródłem jest stres, jako lek uspokajający (przy nadpobudliwości), w migrenach, bólach głowy, zaburzeniach rytmu dobowego, w zaburzeniach naczynioruchowych skóry, rozdrażnieniu u dzieci, rozkojarzeniu, przy bezsenności, dolegliwościach przy menopauzie (zaburzenia neurowegetatywne) i stanach lękowych wywołanych zespołem napięcia przedmiesiączkowego oraz w nadczynności tarczycy i w skurczowym zapaleniu oskrzeli. Działa na strefę motoryczną w OUN (najsilniej ośrodek oddechowy i naczyniowo-ruchowy), ale efekt ten występuje głównie u osób z zaburzeniem równowagi nerwowej (ważne jest tu działanie walepotriatów), przy czym zbyt duże dawki działają hamująco na strefę motoryczną OUN.
Ponadto, waleriana jest zalecana w bólach menstruacyjnych, skurczach mięśni gładkich (działanie przeciwskurczowe występuje m. in. na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg moczowych i żółciowych), w nadmiernej fermentacji, nadmiernym kołataniu serca, zawrotach głowy, omdleniach i histerii, przy czym na podobne objawy można stosować także gatunku Valeriana hardwickii. Działa również przeciwrobaczycowo (na owsiki i glisty jelitowe), a w połączeniu z bromkami stosuje się go w leczeniu zaburzeń wydzielania wewnętrznego i schorzeń narządów wewnętrznych, w chorobie Basedowa i świerzbiączce. Natomiast zewnętrznie stosuje się wyciągi alkoholowe z kozłka (w postaci maści) przy wykwitach skórnych spowodowanych przez stres.
Korzeń waleriany jest składnikiem mieszanki Cardiosan i Nervosan oraz preparatu Neospasmina, Nervosol i Passispasmin.
PRZECIWWSKAZANIA
Nie zaleca się stosowania większych dawek kozłka, gdyż mogą one wywołać bóle głowy. Ponadto, podczas stosowania kozłka nie należy jednocześnie przyjmować leków nasennych.
STOSOWANIE
Kozłek lekarski stosowany jest w postaci maceratów, kropli i w formie gotowych preparatów.
Nalewka z kozłka (Tinctura Valerianae) – 30-60 kropli stosować należy od 2 do 4 razy dziennie.
Nalewka z kozłka z dodatkiem eteru (Tinctura Valerianae aetherea) – 20 – 30 kropli stosować 3 razy dziennie (działanie na OUN jest silniejsze ze względu na obecność eteru)
Intrakt ze świeżych części podziemnych rośliny (Intrakt Valerianae) – 20-60 kropli stosować 3 razy dziennie (ma większą zawartość walepotriatów niż nalewka i przez to działanie uspokajające jest silniejsze)
Mieszanka przy menopauzie – należy zmieszać ze sobą 60 g kłącza kozłka, 30 g liści mięty, 30 g liści melisy, 15 g koszyczka rumianku, 15 g kwiatów głogu, a następnie zalać gorącą wodą. Całość pozostawić pod przykryciem do zaparzenia. Napar pijemy 2-3 razy dziennie.
Mieszanka sedatywna (zioła uspokajające) – należy zmieszać ze sobą równe ilości korzenia kozłka, ziela serdecznika, liści mięty, liści szałwii oraz melisy. Najlepiej jest je rozdrobnić w moździerzu lub w młynku do kawy. Następnie półtora łyżki mieszanki wsypujemy do termosu i zalewamy 2 szklankami wrzącej wody. Termos należy zamknąć i pozostawić na godzinę do zaparzenia. Pijemy po 2/3 szklanki naparu 2 razy dziennie po jedzeniu przy bezsenności i w stanach nadmiernego pobudzenia nerwowego.
Napój uspokajający z walerianą – 60 kropli nalewki z kłączy kozłka lekarskiego dodajemy do szklanki gorącego mleka, po ostudzeniu do temp. 45○C (mleko nie może być gorące) dodajemy łyżkę miodu i mieszamy. Napój pijemy na godzinę przed snem przy trudnościach w zasypianiu i jako środek uspokajający.
LITERATURA
I. František Starý, Vaclav Jirasek, tłum. Aleksander Ostrowski: Rośliny lecznicze. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1982. ISBN: 83-09-00466-4.
II. Władysław Walewski: Towaroznawstwo zielarskie. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1985. ISBN: 83-200-0968-5.
III. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6.
IV. Aleksander (red.) Ożarowski: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1983. ISBN: 83-200-0640-6.
V. Dietmar Aichele, Marianne Golte-Bechtle, tłum. Helena Terpińska-Ostrowska: Jaki to kwiat?. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1984. ISBN 83-09-00687-X.
VI. Jadwiga Górnicka: Apteka Natury. Warszawa, AWM. ISBN: 83-85904-71-9.
VII. Źródło ryciny: AnRo0002 – Own work, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=82786842