Droga do natury

Jeżówka purpurowa, Rotacznica purpurowa (Echinacea purpurea, ang. coneflower) – to wieloletnia roślina należąca do rodziny Astrowatych (Asteraceae), oryginalnie występująca na terenie Ameryki Północnej. Roślina jest badana od stosunkowo długiego czasu (od 1930 roku) a wszystkie gatunki rodzaju Jeżówka (Rotacznica) są znane ze swych właściwości immunostymulujących, antybakteryjnych, przeciwgrzybiczych i antywirusowych. Jeżówka purpurowa rośnie na wysokość 60, do nawet 150 cm, wytwarzając rozgałęzioną łodygę pokrytą licznymi włoskami. Natomiast, jej jajowate lub jajowato-lancetowate, nieregularnie-ząbkowane i ciemnozielone liście są rozmieszczone naprzemianlegle na łodydze. Natomiast w okresie kwitnienia (w pierwszym roku we wrześniu, a w kolejnych latach w lipcu) pojawiają się fioletowoczerwone języczkowate kwiaty zewnętrzne mające długość 4-6 cm oraz krótkie (ok. 5 mm) wewnętrzne kwiaty rurkowate (czerwone lub pomarańczowe) przytwierdzone są do wystającego ponad nie – przykwiatka. Natomiast, system korzeniowy jest rozgałęziony i składa się między innymi z kłaczy o długości do 15 cm.

Surowcem jest korzeń oraz ziele jeżówki, które zbiera się w okresie kwitnienia, a następnie suszy. Jeśli chodzi o robienie nalewek, zaleca się zbieranie świeżego ziela w czasie kwitnienia lub świeżego co najmniej 3-letniego korzenia.

SKŁADNIKI AKTYWNE

Ziele jeżówki purpurowej zawiera między innymi kwasy fenolowe (pochodne kwasu kawowego, w tym echinakozyd; kwas cykorowy), flawonoidy, alkiloamidy (alkamidy), polisacharydy, sterole, seskwiterpeny. Ponadto, zawiera lipoproteiny, kwasy tłuszczowe, poliacetylen i saponiny. Podczas gdy, liście zawierają największe ilości flawonoidów, korzenie są najobfitszym źródłem alkamidów.

DZIAŁANIE

Jeżówka purpurowa wykazuje działanie bakteriobójcze, zwiększające odporność (immunostymulujące), wzmacniające układ limfatyczny, immunomodulujące, przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przeciwalergiczne, napotne i regenerujące. Ponadto, posiada właściwości przeciwnowotworowe, antywirusowe, przeciwgrzybicze i cytotoksyczne (frakcja hydrofobowa).

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Ziele jeżówki purpurowej wykazuje przede wszystkim działanie immunostymulujące, immunomodulujące i przeciwzapalne. Objawia się to np. zdolnością do hamowania odpowiedzi prozapalnej nabłonka. Wykazano, że etanolowy ekstrakt z ziela reguluje wydzielanie cytokin i stymuluje fagocytozę u makrofagów. Co ciekawe wykazano, że za efekt regulujący wydzielanie cytokin odpowiadają związki chemiczne, które ulegają aktywacji w żołądku i jelitach. Tradycyjnie stosuje się ją w leczeniu infekcji dróg oddechowych: zapalenie oskrzeli, angina, przeziębienie czy grypa. Echinacea zmniejsza m.in. wydzielanie śluzu w górnych drogach oddechowych, hamuje wydzielanie prozapalnych cytokin: IL-6, IL-8 podwyższonych w czasie infekcji wirusowej. Ponadto, wykazuje działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze (wobec Candida albicans) i pierwotniakobójcze (m.in. wobec świdrowca nagany i wiciowca Leishmania donovani).

Działanie antywirusowe

Ponadto, dzięki aktywacji receptorów rozpoznających wzorce (PRR), chemotaksji i immunometabolizmu oraz szlaku sygnałowego interferonu umożliwia skuteczną walkę z wirusami, nawet takimi jak wirus HIV. Aktywacja genów biorących udział w odpowiedzi wrodzonej zachodzi poprzez kinazę Janusa 1 (JAK-1). Co więcej, tinktura z rotacznicy blokuje transkrypcję DNA krótkich i długich rozproszonych elementów jądrowych (SINE i LINE) oraz długich powtórzeń jądrowych (LTR) poprzez hipermetylację międzygenowych wysp CpG. Ma to bardzo ważne znaczenie w blokowaniu powielania endogennych sekwencji retrowirusowych (HERV), w tym w monocytach.

Ponadto, z innych badań naukowych wynika, że ekstrakty etanolowe i wodne z ziela jeżówki są skuteczne w walce z zakażeniem wirusami grypy (A i B), koronawirusami (testowano mysi koronawirus), wirusem opryszki pospolitej, a za działanie to odpowiada wiele związków działających synergistycznie. Działanie antywirusowe polega m.in. na hamowaniu wnikania cząsteczek wirusa do komórki oraz opuszczaniu ich z zakażonych komórek (np. hamowanie działania neuramidazy). Ponadto, w innym badaniu wykazano, że ekstrakt wodno-etanolowy z rotacznicy purpurowej jest skuteczny w hamowaniu aktywności koronawirusów: HCoV-229E (IC₅₀: 3,2 µg/ml), SARS-CoV (IC₅₀: 50 µg/ml) i MERS-CoV (IC₅₀: 50 µg/ml). Wyniki te wskazują na możliwość wzmożenia odporności wobec wielu wirusów, w tym wobec SARS CoV-2. Jednakże adenowirusy wykazują oporność na preparaty z jeżówki.

Właściwości antybakteryjne

Jeśli chodzi o właściwości antybakteryjne to wykazano je głównie wobec bakterii gram dodatnich w tym gronkowca złocistego (ekstrakt acetonowy z MIC: 2,5 mg/ml), Listeria monocytogenes i Enterococcus faecalis (ekstrakt dichlorometanowy z MIC: 2,5 mg/ml). Natomiast, w innym badaniu wykazano, że najbardziej wrażliwe są następujące bakterie: Streptococcus pyogenes, Hemophilus influenzae, Legionella pneumophila, Propionibacterium acnes i Clostridium difficile.

Działanie antynowotworowe

Ponadto, frakcja organiczna (najbardziej hydrofobowa) z ziela wykazuje działanie cytotoksyczne wobec komórek nowotworowych. Spośród nich najbardziej wrażliwe okazały się być komórki raka piersi (MCF-7), raka wątroby (HepG2), raka szyjki macicy (HeLa) i wobec komórek niedrobnokomórkowego raka płuc (NSCLC, linia NCI-H460), w malejącej kolejności. Jednocześnie, największe właściwości cytotoksyczne okazały się mieć ekstrakty heksanowe i dichlorometanowe. Jednakże, wykazują one pewną cytotoksyczność wobec komórek zdrowych. Nie mniej jednak z badań wynika, że bezpieczne są ekstrakty metanolowe, które wykazują selektywną cytotoksyczność jedynie wobec komórek raka piersi i raka szyjki macicy. Natomiast, inne badania dowodzą właściwości antynowotworowych ekstraktu alkoholowego z ziela wobec komórek raka jelita grubego (linie HCT-116, Caco-2). Jednakże, potwierdzono później że ekstrakt metanolowy wykazuje większe właściwości, ze względu na wyższą zawartość kwasu cykorowego.

Stosowanie zewnętrzne

Jeżówka purpurowa zewnętrznie stosowana jest w leczeniu ran, owrzodzeń, oparzeń, egzemy i alergie. Ponadto, znajduje zastosowanie w leczeniu infekcji bakteryjnych (zakażenie gronkowcem) i wirusowych (opryszczka). Dodatkowo, ze względu na działanie antybakteryjne wobec Propionibacterium acnes i hamowanie wydzielania cytokin prozapalnych (IL-6, IL-8, TNFα i GROα) stanowi atrakcyjną alternatywę dla osób chorujących na trądzik. Ekstrakt z jeżówki purpurowej wchodzi również w skład past do zębów (niwelowanie bólu zębów).

PRZECIWWSKAZANIA

Nie zaleca się stosowania większych dawek ze względu na możliwość wystąpienia nudności i wymiotów.

STOSOWANIE

Stosuje się wodne (napary, soki, płyny do iniekcji) lub alkoholowe ekstrakty z ziela lub korzeni jeżówki purpurowej. Zwykle w formie naparu lub nalewki, ale równie często stosuje się ją w formie płynnych preparatów lub kapsułek. W kosmetyce stosuje się również maści z ziela lub korzeni rotacznicy.

W innowacyjnym podejściu wytwarza się niektóre związki aktywne jeżówki purpurowej w hodowlach tkankowych (np. polisacharydy).

LITERATURA

I. Joana Coelho, Lillian Barros, Maria Inês Dias, Tiane C. Finimundy, Joana S. Amaral, Maria José Alves, Ricardo C. Calhelha, P. F. Santos, Isabel C.F.R. Ferreira: Echinacea purpurea (L.) Moench: Chemical Characterization and Bioactivity of Its Extracts and Fractions. Pharmaceuticals 2020, 13, 125; doi:10.3390/ph13060125

II. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6

III. https://www.avogel.ca/en/plant-encyclopedia/echinacea-purpurea.php

IV. Declerck K, Novo CP, Grielens L, Van Camp G, Suter A, Vanden Berghe W. Echinacea purpurea (L.) Moench treatment of monocytes promotes tonic interferon signaling, increased innate immunity gene expression and DNA repeat hypermethylated silencing of endogenous retroviral sequences. BMC Complement Med Ther. 2021 May 12;21(1):141. doi: 10.1186/s12906-021-03310-5. PMID: 33980308; PMCID: PMC8114977.

V. James B. Hudson: Applications of the Phytomedicine Echinacea purpurea (Purple Coneflower) in Infectious Diseases. Natural Products for Medicine, Volume 2012 |Article ID 769896 | https://doi.org/10.1155/2012/769896

VI. Khalifa SAM, Yosri N, El-Mallah MF, Ghonaim R, Guo Z, Musharraf SG, Du M, Khatib A, Xiao J, Saeed A, El-Seedi HHR, Zhao C, Efferth T, El-Seedi HR. Screening for natural and derived bio-active compounds in preclinical and clinical studies: One of the frontlines of fighting the coronaviruses pandemic. Phytomedicine. 2021 May; 85:153311. doi: 10.1016/j.phymed.2020.153311. Epub 2020 Aug 29. PMID: 33067112; PMCID: PMC7455571.

VII. Źródło fotografii: Rl – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2481058